ISSA 5000: Chuẩn mực đảm bảo báo cáo bền vững mới

  • September 7, 2025
  • Posted by: ConsultX
  • Category: Kiểm toán và đảm bảo
No Comments

Trong một thế giới kinh doanh ngày càng đề cao tính minh bạch và trách nhiệm, báo cáo phát triển bền vững không còn là một khái niệm xa lạ. Các nhà đầu tư, đối tác toàn cầu và ngay cả người tiêu dùng đều đang dành sự quan tâm đặc biệt đến các thông tin về Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) mà doanh nghiệp công bố. Tuy nhiên, giá trị thực sự của những báo cáo này nằm ở đâu nếu chúng chỉ là những con số và câu chữ chưa được kiểm chứng? Làm thế nào để các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hộ kinh doanh có thể xây dựng niềm tin vững chắc và nắm bắt cơ hội trong xu thế phát triển bền vững này? Câu trả lời có thể nằm ở một chuẩn mực mới đang định hình tương lai của dịch vụ đảm bảo – ISSA 5000.

Bối Cảnh Toàn Cầu Và Sự Ra Đời Của ISSA 5000

Trên bàn cờ kinh tế toàn cầu, minh bạch thông tin là nước đi then chốt. Các báo cáo phát triển bền vững đã trở thành công cụ không thể thiếu để doanh nghiệp giao tiếp với các bên liên quan. Tuy nhiên, khi phần lớn các báo cáo này mang tính tự nguyện và thiếu đi sự xác nhận độc lập, độ tin cậy của chúng trở thành một dấu hỏi lớn. Điều này dẫn đến một nhu cầu cấp thiết: dịch vụ đảm bảo (assurance) để kiểm chứng tính trung thực và hợp lý của các thông tin ESG.

Đáp ứng yêu cầu đó, Hội đồng Chuẩn mực Kiểm toán và Đảm bảo Quốc tế (IAASB) đã chính thức ban hành Chuẩn mực Đảm bảo Phát triển Bền vững ISSA 5000 vào năm 2024, với hiệu lực áp dụng cho các kỳ báo cáo bắt đầu từ sau ngày 15/12/2026. Đây được xem như một cột mốc lịch sử, đánh dấu sự ra đời của chuẩn mực đầu tiên được thiết kế chuyên biệt và toàn diện cho lĩnh vực này.

ISSA 5000 không đơn thuần là một bản cập nhật; nó là một cuộc cách mạng trong tư duy về đảm bảo thông tin bền vững, thay thế cho các khung chuẩn cũ như ISAE 3000 (chung chung) và ISAE 3410 (chỉ tập trung vào khí nhà kính).

Hiện Trạng Tại Việt Nam: VSAE 3000 Và Những Khoảng Trống

Trong khi thế giới đã bước sang một trang mới với ISSA 5000, khung pháp lý tại Việt Nam hiện vẫn đang sử dụng VSAE 3000 làm nền tảng. Chuẩn mực này, được Bộ Tài chính công bố tại Thông tư số 66/2015/TT-BTC, thực chất là bản Việt hóa của ISAE 3000 và chỉ đóng vai trò như một “khung chung” cho các dịch vụ đảm bảo ngoài kiểm toán báo cáo tài chính.

Điều này tạo ra một số thách thức không nhỏ:

  • Thiếu tính chuyên biệt: VSAE 3000 không được thiết kế để đáp ứng những đặc thù phức tạp của báo cáo bền vững, vốn liên quan đến nhiều lĩnh vực từ môi trường, xã hội đến quản trị.
  • Hướng dẫn mơ hồ: Các vấn đề then chốt như sử dụng chuyên gia trong các lĩnh vực chuyên môn sâu hay quy trình xử lý các vi phạm pháp luật (NOCLAR) liên quan đến ESG chưa được quy định rõ ràng.
  • Giám sát hình thức: Cơ chế giám sát công bố thông tin hiện nay mới chỉ dừng lại ở việc kiểm tra xem doanh nghiệp có công bố đủ thông tin theo quy định hay không (giám sát hình thức), mà chưa đi sâu vào đánh giá chất lượng hay độ tin cậy của những thông tin đó.

Mặc dù Thông tư số 96/2020/TT-BTC đã yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết công bố một số chỉ tiêu ESG nhất định, nhưng nghĩa vụ phải có dịch vụ đảm bảo cho những thông tin này vẫn chưa được đề cập. Điều này tạo ra một khoảng cách lớn so với xu thế và yêu cầu minh bạch toàn cầu.

So Sánh ISSA 5000 Và VSAE 3000: Những Khác Biệt Cốt Lõi

Việc so sánh hai chuẩn mực này cho thấy sự vượt trội rõ rệt của ISSA 5000 về cả chiều rộng lẫn chiều sâu, đặc biệt trên một số phương diện then chốt sau:

Phạm Vi Áp Dụng

  • ISSA 5000: Được thiết kế toàn diện và chuyên biệt cho mọi hợp đồng đảm bảo thông tin bền vững, bao trùm mọi khía cạnh ESG.
  • VSAE 3000: Chỉ là một khung chung, áp dụng cho mọi dịch vụ đảm bảo khác ngoài kiểm toán, không có hướng dẫn cụ thể cho ESG.

Đạo Đức Nghề Nghiệp Và Tính Độc Lập

  • ISSA 5000: Yêu cầu tuân thủ đầy đủ và chặt chẽ Bộ Quy tắc Đạo đức Nghề nghiệp của IESBA và Hệ thống Quản lý Chất lượng theo ISQM 1, đảm bảo tính độc lập tuyệt đối.
  • VSAE 3000: Chỉ viện dẫn các nguyên tắc đạo đức chung, chưa có các quy định đủ mạnh để ngăn ngừa xung đột lợi ích, đặc biệt khi một công ty vừa tư vấn lập báo cáo vừa thực hiện dịch vụ đảm bảo.

Đánh Giá Rủi Ro Và Sử Dụng Chuyên Gia

  • ISSA 5000: Đưa ra hướng dẫn cụ thể cho việc đánh giá rủi ro và trọng yếu. Đặc biệt, chuẩn mực yêu cầu đánh giá kỹ lưỡng năng lực, tính khách quan và phải lập hồ sơ đầy đủ khi sử dụng chuyên gia bên ngoài (ví dụ: chuyên gia về môi trường, an toàn lao động).
  • VSAE 3000: Các quy định về những vấn đề này còn khá mơ hồ và chung chung, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong thực tiễn.

Quy Trình Xử Lý Vi Phạm (NOCLAR)

  • ISSA 5000: Quy định một quy trình rõ ràng và mạnh mẽ để xử lý các trường hợp không tuân thủ pháp luật và quy định (NOCLAR), bao gồm cả việc báo cáo lên ban quản trị và thậm chí là cơ quan có thẩm quyền trong một số trường hợp nhất định.
  • VSAE 3000: Gần như không có hướng dẫn cụ thể nào cho vấn đề này, khiến các kiểm toán viên lúng túng khi phát hiện các vi phạm liên quan đến môi trường hay xã hội.

Sự khác biệt giữa ISSA 5000 và VSAE 3000 không chỉ nằm ở các điều khoản kỹ thuật, mà còn ở tầm nhìn chiến lược. ISSA 5000 được xây dựng để kiến tạo niềm tin trong một thế giới phức tạp, trong khi VSAE 3000 mới chỉ dừng lại ở mức độ hướng dẫn thực hiện một dịch vụ.

Cơ Hội Và Thách Thức Cho Doanh Nghiệp Việt Nam

Việc áp dụng ISSA 5000 trong tương lai gần mở ra cả cơ hội lẫn thách thức cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) đang hướng tới chuỗi giá trị toàn cầu.

Cơ Hội Lớn

  • Nâng Tầm Uy Tín Và Khả Năng Cạnh Tranh: Một báo cáo bền vững được đảm bảo theo chuẩn mực quốc tế là tín hiệu mạnh mẽ khẳng định cam kết về minh bạch và trách nhiệm của doanh nghiệp. Điều này giúp thu hút nhà đầu tư nước ngoài, dễ dàng ký kết hợp đồng với các đối tác lớn và nâng cao hình ảnh thương hiệu.
  • Tiếp Cận Nguồn Vốn Ưu Đãi: Ngày càng nhiều quỹ đầu tư và tổ chức tài chính ưu tiên các dự án xanh và bền vững. Việc sở hữu báo cáo ESG được đảm bảo có thể là chìa khóa để tiếp cận các nguồn vốn này với lãi suất ưu đãi.
  • Cải Thiện Quản Trị Nội Bộ: Quá trình chuẩn bị cho đảm bảo theo ISSA 5000 buộc doanh nghiệp phải xây dựng hệ thống thu thập, đo lường và báo cáo dữ liệu chặt chẽ, từ đó nâng cao chất lượng quản trị và ra quyết định.

Thách Thức Không Nhỏ

  • Chi Phí Đầu Tư Ban Đầu: Việc thuê các chuyên gia đủ năng lực để thực hiện dịch vụ đảm bảo theo chuẩn quốc tế có thể tốn kém. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần đầu tư vào hệ thống công nghệ và nhân sự để đáp ứng yêu cầu về dữ liệu.
  • Khoảng Cách Về Năng Lực: Các doanh nghiệp kiểm toán, tư vấn trong nước cần nhanh chóng đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ để có thể cung cấp dịch vụ đáp ứng đúng các yêu cầu khắt khe của ISSA 5000.
  • Sự Chậm Trễ Của Hành Lang Pháp Lý: Khoảng cách giữa chuẩn mực quốc tế và khung pháp lý trong nước có thể gây khó khăn cho việc áp dụng thống nhất. Doanh nghiệp có thể sẽ cần sự hướng dẫn rõ ràng hơn từ các cơ quan quản lý.

Lộ Trình Hành Động Cho Doanh Nghiệp

Dù ISSA 5000 chính thức có hiệu lực từ cuối năm 2026, các doanh nghiệp không nên chờ đợi mà cần chủ động chuẩn bị từ ngay bây giờ. Dưới đây là một số gợi ý về lộ trình hành động:

  • Bước 1: Đánh Giá Hiện Trạng: Rà soát lại các thông tin ESG mà doanh nghiệp đang công bố (nếu có). Đánh giá tính đầy đủ, chính xác và hệ thống thu thập dữ liệu hiện tại.
  • Bước 2: Lựa Chọn Khung Báo Cáo: Làm quen và xem xét áp dụng các khung báo cáo bền vững được công nhận toàn cầu như IFRS S1 và IFRS S2, vốn là cơ sở tiêu chí mà ISSA 5000 hướng đến.
  • Bước 3: Tăng Cường Nội Lực: Đầu tư vào đào tạo nhân sự, nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin để có thể theo dõi, đo lường và quản lý dữ liệu ESG một cách hiệu quả và minh bạch.
  • Bước 4: Tìm Kiếm Đối Tác Tư Vấn: Chủ động tìm hiểu và kết nối với các đơn vị tư vấn, kiểm toán có am hiểu về ESG và chuẩn bị sẵn sàng cho ISSA 5000. Lựa chọn một đối tác uy tín ngay từ đầu sẽ giúp hành trình của doanh nghiệp thuận lợi hơn rất nhiều.
  • Bước 5: Truyền Thông Nội Bộ Và Bên Ngoài: Nâng cao nhận thức của toàn thể nhân viên về tầm quan trọng của phát triển bền vững. Đồng thời, bắt đầu truyền thông với các nhà đầu tư và đối tác về những nỗ lực và cam kết của doanh nghiệp trong lĩnh vực này.

Việc chuyển đổi sang áp dụng các chuẩn mực quốc tế như ISSA 5000 là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên trì và đầu tư bài bản. Tuy nhiên, đây không phải là gánh nặng mà là một sự đầu tư chiến lược cho tương lai. Nó không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định ngày càng khắt khe mà còn mở ra cánh cửa để hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế toàn cầu, xây dựng một thương hiệu vững mạnh và phát triển bền vững thực sự.

Bạn hãy theo dõi các thông tin mới nhất và các tư vấn giá trị từ ConsultX tại website Công ty tư vấn ConsultX và Facebook