Kiểm toán nhà đất công: Lá chắn bảo vệ tài sản quốc gia

Trong thế giới kinh doanh đầy biến động, việc quản lý tài sản hiệu quả luôn là một trong những trụ cột quan trọng nhất để đảm bảo sự phát triển bền vững. Điều này không chỉ đúng với các doanh nghiệp tư nhân, mà còn mang ý nghĩa sống còn đối với nguồn lực công của quốc gia. Mỗi mét đất, mỗi công trình được đầu tư từ ngân sách nhà nước đều là tài sản chung, là nền tảng cho các dịch vụ công và sự phát triển kinh tế – xã hội. Vậy, ai là người giữ vai trò “người gác cổng”, đảm bảo những tài sản quý giá ấy được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả và minh bạch?

Thời gian gần đây, chúng ta thường nghe nhiều hơn về những nỗ lực của Kiểm toán Nhà nước trong việc trở thành “lá chắn” kiên cường, bảo vệ tài sản công. Thông qua các cuộc kiểm toán chuyên sâu, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý nhà đất công, nhiều vấn đề đã được phơi bày và chấn chỉnh kịp thời. Điều này không chỉ giúp siết chặt kỷ cương, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực mà còn gửi đi một thông điệp mạnh mẽ về tinh thần trách nhiệm và sự minh bạch. Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá sâu hơn về vai trò then chốt này, đồng thời rút ra những bài học quý giá về quản trị tài sản mà bất kỳ doanh nghiệp hay hộ kinh doanh nào cũng nên tham khảo.

Kiểm toán nhà nước: “Lá chắn” không thể thiếu để bảo toàn tài sản công

Trong bối cảnh nguồn lực ngân sách có hạn và nhu cầu phát triển đa dạng, việc quản lý, sử dụng tài sản công một cách hiệu quả, tiết kiệm và chống lãng phí trở thành yêu cầu cấp thiết. Đặc biệt, nhà đất công – một loại tài sản có giá trị lớn và tiềm ẩn nhiều rủi ro – luôn cần một cơ chế giám sát chặt chẽ. Kiểm toán Nhà nước (KTNN) chính là cơ quan hiến định, đảm nhận vai trò then chốt đó.

Hoạt động kiểm toán không đơn thuần là việc “soi xét” hay “bắt lỗi”, mà thực chất là một công cụ hỗ trợ quản lý hiệu quả, giúp các cơ quan, đơn vị nhận diện rủi ro, hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả sử dụng mọi nguồn lực.

Thông qua các cuộc kiểm toán được thực hiện một cách độc lập, khách quan, KTNN đã và đang góp phần quan trọng vào việc:

• Bảo vệ và bảo toàn tài sản công: Ngăn chặn tình trạng thất thoát, lãng phí, sử dụng sai mục đích.
• Nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình: Cung cấp thông tin đáng tin cậy cho Quốc hội, Chính phủ và nhân dân.
• Hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật: Phát hiện những kẽ hở, bất cập để kiến nghị sửa đổi, bổ sung.
• Tăng cường kỷ luật, kỷ cương tài chính: Xử lý nghiêm các vi phạm, chấn chỉnh hoạt động quản lý.

Thực trạng quản lý nhà đất công qua “lăng kính” kiểm toán

Thông qua việc lồng ghép trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương, bộ, ngành, KTNN đã phát hiện và chỉ ra không ít những hạn chế, bất cập đáng quan ngại:

• Sử dụng sai mục đích hoặc bỏ trống: Nhiều diện tích đất xây dựng trụ sở, cơ sở hoạt động sự nghiệp không được sử dụng hoặc sử dụng không đúng mục đích ban đầu, gây lãng phí lớn.
• Tình trạng lấn chiếm, tranh chấp kéo dài: Một số cơ quan chưa xử lý dứt điểm việc nhà, đất công bị lấn chiếm, dẫn đến nguy cơ mất tài sản.
• Công tác quản lý hồ sơ còn yếu: Chậm trễ trong việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chưa kê khai và cập nhật đầy đủ vào cơ sở dữ liệu quản lý tài sản công.
• Rủi ro từ hoạt động cho thuê, liên doanh: Việc cho thuê, liên doanh, liên kết không đúng quy định có thể dẫn đến mất quyền sử dụng đất.
• Xử lý tài sản sau sắp xếp bộ máy còn chậm: Sau các đợt sáp nhập, giải thể, việc sắp xếp, xử lý số nhà đất công dôi dư thường không kịp thời, không đảm bảo hiệu quả.

Những phát hiện này không chỉ là hồi chuông cảnh báo cho các cơ quan quản lý nhà nước, mà còn là bài học thực tế sinh động cho các doanh nghiệp về tầm quan trọng của việc quản lý tài sản rõ ràng, minh bạch và tuân thủ pháp luật.

Bối cảnh mới và những yêu cầu đặt ra cho kiểm toán tài sản công

Quá trình tinh gọn bộ máy nhà nước, đẩy mạnh cổ phần hóa, thoái vốn và phát triển đô thị tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đã đặt ra những thách thức và yêu cầu mới, đòi hỏi KTNN phải có sự đổi mới và chuyên sâu hơn nữa.

Mở rộng phạm vi và đối tượng kiểm toán

Thay vì chỉ tập trung vào trụ sở cơ quan hành chính, KTNN cần mở rộng phạm vi kiểm toán sang các loại hình tài sản công đa dạng và phức tạp hơn, đặc biệt tại các đô thị lớn:

• Nhà ở công vụ, nhà đất chuyên dùng.
• Quỹ nhà ở tái định cư, nhà ở xã hội.
• Nhà ở cho lực lượng vũ trang.
• Các công trình, cơ sở hạ tầng được đầu tư từ vốn ngân sách.

Chuyển trọng tâm từ “tuân thủ” sang “hiệu quả”

Bên cạnh việc đánh giá tính tuân thủ pháp luật, các cuộc kiểm toán trong tương lai cần đi sâu vào đánh giá hiệu quả sử dụng, hiệu quả kinh tế. Các câu hỏi then chốt cần được trả lời:

• Việc sử dụng tài sản này có thực sự tiết kiệm và chống lãng phí?
• Có đảm bảo các định mức, tiêu chuẩn sử dụng đất và sàn làm việc?
• Việc định giá tài sản khi bán, chuyển đổi mục đích có minh bạch và hợp lý?
• Quy trình xử lý tài sản sau sắp xếp bộ máy có tối ưu, mang lại giá trị cao nhất cho Nhà nước?

Giải pháp đổi mới: Nâng tầm hiệu quả kiểm toán nhà đất công

Để đáp ứng yêu cầu của bối cảnh mới, các chuyên gia đã đề xuất một số giải pháp then chốt nhằm nâng cao chất lượng và hiệu lực của hoạt động kiểm toán trong lĩnh vực nhạy cảm này.

Đổi mới phương thức tổ chức kiểm toán

Thay vì chỉ lồng ghép, cần tổ chức các cuộc kiểm toán chuyên đề hoặc kiểm toán hoạt động riêng biệt về quản lý nhà đất công, đặc biệt tại các địa bàn trọng điểm. Phương pháp kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro cần được áp dụng triệt để:

Ưu tiên kiểm toán các đơn vị có quy mô tài sản lớn, có dấu hiệu vi phạm hoặc nằm trong khu vực có giá trị thị trường cao.

Điều này giúp tập trung nguồn lực, phát hiện sâu và xử lý triệt để những vấn đề trọng tâm, tránh tình trạng “cưỡi ngựa xem hoa”, kiểm toán quá rộng nhưng không sâu.

Xây dựng khung hướng dẫn kiểm toán chuyên sâu và thống nhất

Một hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng là nền tảng cho mọi cuộc kiểm toán chất lượng. KTNN cần xây dựng và ban hành hướng dẫn chuyên sâu, trong đó xác định rõ:

• Phạm vi, nội dung kiểm toán cụ thể cho từng loại hình nhà đất công.
• Hệ thống tiêu chí để đánh giá tính hiệu quả, tiết kiệm, chống lãng phí một cách định lượng và định tính.
• Chuẩn mực cho các kết luận và kiến nghị kiểm toán.

Nâng cao năng lực đội ngũ kiểm toán viên

Chất lượng kiểm toán phụ thuộc lớn vào năng lực của người thực hiện. Kiểm toán viên trong lĩnh vực này không chỉ cần am hiểu luật pháp mà còn phải có kiến thức liên ngành:

• Chuyên môn về định giá tài sản: Để đánh giá tính hợp lý của các giao dịch.
• Hiểu biết về quản lý đất đai, xây dựng và đấu thầu: Để nắm bắt bản chất các dự án, công trình.
• Kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin: Để khai thác, phân tích dữ liệu từ các cơ sở dữ liệu tập trung về tài sản công.

Việc đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu và tổ chức các diễn đàn trao đổi nghiệp vụ là vô cùng cần thiết.

Tăng cường giám sát việc thực hiện kiến nghị kiểm toán

Giá trị của một báo cáo kiểm toán nằm ở việc các kiến nghị trong đó có được thực thi hay không. KTNN cần theo dõi chặt chẽ tiến độ thực hiện kiến nghị của các đơn vị được kiểm toán. Cần có cơ chế kiến nghị xử lý nghiêm đối với các trường hợp cố tình chậm trễ, không thực hiện hoặc tái phạm, nhằm bảo đảm hiệu lực và uy tín của hoạt động kiểm toán.

Bài học quản trị cho doanh nghiệp: Từ câu chuyện tài sản công

Những phân tích về hoạt động kiểm toán nhà đất công không chỉ là thông tin dành cho các cơ quan nhà nước. Ẩn sâu trong đó là những nguyên tắc quản trị tài sản mà bất kỳ doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp vừa và nhỏ hay hộ kinh doanh nào cũng có thể học hỏi và áp dụng:

• Quản lý tài sản phải có hồ sơ rõ ràng: Tương tự như việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, doanh nghiệp cần có sổ sách, hợp đồng, chứng từ đầy đủ cho mọi tài sản, dù là văn phòng, nhà xưởng hay máy móc. Điều này giúp minh bạch hóa, thuận tiện cho kiểm tra, định giá và là cơ sở pháp lý vững chắc.
• Sử dụng tài sản đúng mục đích và hiệu quả: Một góc nhà xưởng bỏ trống, một phần mềm mua về không dùng đến… đều là sự lãng phí. Hãy thường xuyên rà soát để tối ưu hóa việc sử dụng mọi tài sản, có thể cho thuê lại hoặc thanh lý nếu không cần thiết.
• Thận trọng trong các giao dịch liên quan đến tài sản: Cho thuê, liên doanh, chuyển nhượng tài sản đều cần được thực hiện với hợp đồng chặt chẽ, điều khoản rõ ràng và định giá hợp lý, tránh nguy cơ mất quyền kiểm soát hoặc thất thoát giá trị.
• Chủ động rà soát và xử lý tài sản “đóng băng”: Khi tái cơ cấu, sáp nhập hoặc thay đổi mô hình kinh doanh, hãy có kế hoạch xử lý ngay những tài sản dôi dư để giải phóng nguồn vốn và giảm chi phí bảo trì, quản lý.
• Coi kiểm toán nội bộ hoặc kiểm toán độc lập là “bác sĩ” của doanh nghiệp: Đừng xem kiểm toán là việc “bắt lỗi”. Hãy coi đó là một dịch vụ tư vấn giá trị, giúp bạn nhìn thấy những điểm mù trong quản trị, phát hiện rủi ro sớm và hoàn thiện hệ th