Vai trò kiểm toán nhà nước trong quản lý tài sản công

Trong hành trình xây dựng và phát triển một nền kinh tế minh bạch, hiệu quả, việc quản lý và sử dụng tài sản công luôn là vấn đề trọng tâm, nhận được sự quan tâm sâu sắc từ cả Nhà nước và toàn xã hội. Mỗi mét đất, mỗi công trình được đầu tư từ nguồn ngân sách chung không chỉ là con số trên sổ sách, mà còn là niềm tin, là nguồn lực quý giá để phục vụ lợi ích cộng đồng và thúc đẩy tăng trưởng. Vậy, ai là người giữ vai trò “người gác cổng”, đảm bảo những tài sản ấy được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả? Câu trả lời nằm ở hoạt động kiểm toán – một “lá chắn” vững chắc giúp bảo toàn và nâng cao giá trị tài sản công.

Kiểm toán nhà nước: “Lá chắn” không thể thiếu trong quản lý tài sản công

Kiểm toán Nhà nước (KTNN) không đơn thuần là công tác kiểm tra, thanh tra sau sự việc. Ở tầm vĩ mô, đây là công cụ hữu hiệu để đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực trong việc quản lý, sử dụng các nguồn lực của đất nước. Đối với tài sản công, đặc biệt là nhà và đất – những tài sản có giá trị lớn và tiềm ẩn nhiều rủi ro – vai trò của KTNN càng trở nên quan trọng. Hoạt động này giống như một hệ thống “cảnh báo sớm”, kịp thời phát hiện những bất cập, lỗ hổng trong quy trình quản lý, từ đó đề xuất các giải pháp chấn chỉnh, siết chặt kỷ cương và củng cố “phòng tuyến” bảo vệ tài sản chung.

Kiểm toán không chỉ là tìm ra sai phạm, mà quan trọng hơn là góp phần hoàn thiện thể chế, nâng cao ý thức trách nhiệm và tính minh bạch trong quản lý tài chính – tài sản công. Điều này tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững.

Đối với cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp vừa và nhỏ đang hoạt động trong môi trường Việt Nam, một hệ thống quản lý tài sản công minh bạch và hiệu quả chính là một tín hiệu tích cực về môi trường đầu tư. Nó phản ánh sự nghiêm túc, kỷ cương và sự bảo vệ công bằng các nguồn lực quốc gia, từ đó góp phần xây dựng lòng tin và thu hút các nguồn vốn có chất lượng.

Thực trạng quản lý nhà đất công: Những vấn đề được “soi chiếu” dưới ống kính kiểm toán

Thông qua nhiều cuộc kiểm toán được thực hiện trong những năm qua, KTNN đã phác họa một bức tranh khá chi tiết về thực trạng quản lý và sử dụng nhà đất công. Những phát hiện này không chỉ là thông tin đơn thuần, mà còn là cơ sở để các cơ quan chức năng điều chỉnh và hoàn thiện chính sách.

Những bất cập và thách thức thường gặp

• Sử dụng sai mục đích, lãng phí tài nguyên: Tình trạng sử dụng đất xây dựng trụ sở, cơ sở hoạt động không đúng mục đích được duyệt, hoặc thậm chí bỏ trống không sử dụng vẫn còn tồn tại. Điều này không chỉ gây lãng phí một nguồn lực có hạn mà còn làm giảm hiệu quả đầu tư của Nhà nước.
• Quản lý hồ sơ, giấy tờ chưa chặt chẽ: Nhiều cơ quan, đơn vị chưa hoàn thành việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ) cho các bất động sản thuộc sở hữu nhà nước. Việc kê khai, cập nhật vào cơ sở dữ liệu quản lý tài sản công còn chậm trễ, dẫn đến thiếu minh bạch và khó khăn trong việc giám sát tổng thể.
• Xử lý các vấn đề tồn đọng còn chậm: Tình trạng nhà, đất công bị lấn chiếm, tranh chấp kéo dài nhiều năm chưa được xử lý dứt điểm vẫn là bài toán nan giải tại một số địa phương, gây thất thoát tài sản và mất trật tự quản lý.
• Rủi ro trong các hình thức hợp tác, khai thác: Một số đơn vị thực hiện liên doanh, liên kết, cho thuê, cho mượn nhà đất công không đúng quy định, tiềm ẩn nguy cơ mất quyền sử dụng hoặc thất thu ngân sách.
• Thách thức từ công tác sắp xếp, tinh gọn bộ máy: Sau các đợt sáp nhập, giải thể đơn vị, việc sắp xếp, xử lý số nhà đất công dôi dư còn chậm và gặp nhiều vướng mắc, đặc biệt là trong khâu định giá, chuyển đổi mục đích sử dụng.

Những vấn đề trên cho thấy, công tác quản lý tài sản công, đặc biệt là bất động sản, đòi hỏi một quy trình chặt chẽ, minh bạch và sự giám sát độc lập, thường xuyên. Đây cũng là bài học quý giá cho các doanh nghiệp tư nhân trong việc quản lý tài sản của chính mình: sự rõ ràng trong hồ sơ pháp lý, sử dụng đúng mục đích và giám sát chặt chữ luôn là nền tảng của quản trị tốt.

Đổi mới và nâng tầm: Định hướng kiểm toán nhà đất công trong bối cảnh mới

Trước yêu cầu ngày càng cao về hiệu quả sử dụng nguồn lực và cuộc cải cách hành chính mạnh mẽ, KTNN đang được kỳ vọng sẽ có những bước chuyển mình quan trọng. Hoạt động kiểm toán không dừng lại ở việc “chấm điểm” tính tuân thủ, mà phải đi sâu vào đánh giá tính hiệu quả, tiết kiệm và chống lãng phí.

Mở rộng phạm vi và đối tượng kiểm toán

Thay vì chỉ tập trung vào trụ sở cơ quan hành chính, xu hướng mới đòi hỏi KTNN phải mở rộng phạm vi sang các loại hình tài sản công đa dạng và có giá trị lớn khác, đặc biệt tại các đô thị trọng điểm như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Cụ thể:

• Nhà ở công vụ, nhà đất chuyên dùng.
• Quỹ nhà ở tái định cư, nhà ở xã hội.
• Nhà ở cho lực lượng vũ trang.
• Các dự án nhà ở cũ được đầu tư bằng vốn ngân sách.

Chuyển trọng tâm sang kiểm toán hiệu quả và giá trị

Bên cạnh việc kiểm tra thủ tục, các cuộc kiểm toán cần đánh giá xem việc sử dụng nhà đất công có thực sự mang lại giá trị tương xứng hay không. Các câu hỏi then chốt sẽ là:

• Việc sử dụng này có đạt được mục tiêu đề ra với chi phí thấp nhất?
• Có đang tồn tại tình trạng lãng phí diện tích, không gian?
• Việc định giá tài sản khi bán, chuyển đổi có đảm bảo đúng giá trị thị trường, bảo vệ nguồn thu cho ngân sách?

Trong bối cảnh nguồn lực ngân sách có hạn, mỗi đồng vốn, mỗi mét đất công đều phải được sử dụng một cách tối ưu nhất. Kiểm toán hiệu quả chính là chìa khóa để đảm bảo nguyên tắc này.

Giải pháp then chốt để nâng cao chất lượng kiểm toán tài sản công

Để đáp ứng những yêu cầu mới, các chuyên gia đã chỉ ra một số giải pháp trọng tâm mà KTNN cần triển khai. Những giải pháp này không chỉ có ý nghĩa với khu vực công, mà còn gợi mở tư duy quản trị cho các doanh nghiệp.

Tổ chức kiểm toán chuyên sâu và có trọng tâm

Thay vì kiểm toán lồng ghép với phạm vi quá rộng, nên tổ chức các cuộc kiểm toán chuyên đề riêng biệt về quản lý nhà đất công, đặc biệt tại các địa bàn trọng điểm hoặc các bộ, ngành sở hữu nhiều tài sản. Phương pháp kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro sẽ giúp tập trung nguồn lực vào những nơi có dấu hiệu vi phạm hoặc quy mô tài sản lớn, từ đó nâng cao hiệu quả công việc.

Chuẩn hóa quy trình và tiêu chí đánh giá

Việc xây dựng và ban hành một bộ hướng dẫn kiểm toán chuyên sâu là vô cùng cần thiết. Tài liệu này cần làm rõ:

• Phạm vi và nội dung kiểm toán thống nhất.
• Hệ thống tiêu chí cụ thể để đánh giá tính hiệu quả, tiết kiệm.
• Cách thức đưa ra kết luận, kiến nghị có tính thuyết phục và khả thi cao.

Mẹo cho doanh nghiệp: Hãy xây dựng cho công ty mình một bộ quy trình nội bộ rõ ràng về quản lý tài sản cố định (mua sắm, ghi nhận, khấu hao, thanh lý). Điều này không chỉ giúp tuân thủ pháp luật thuế, kế toán mà còn là cơ sở để kiểm soát nội bộ hiệu quả, tránh thất thoát.

Nâng cao năng lực đội ngũ kiểm toán viên

Lĩnh vực bất động sản và tài sản công đòi hỏi kiến thức đa ngành. Kiểm toán viên cần được đào tạo chuyên sâu không chỉ về luật pháp, mà còn về định giá tài sản, quản lý dự án, đấu thầu và công nghệ thông tin. Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, khai thác cơ sở dữ liệu tập trung về tài sản công sẽ giúp công tác kiểm toán trở nên nhanh chóng, chính xác và toàn diện hơn.

Tăng cường giám sát việc thực hiện kiến nghị

Giá trị của kiểm toán chỉ thực sự được phát huy khi các kiến nghị được thực thi nghiêm túc. Do đó, việc theo dõi, đôn đốc các đơn vị được kiểm toán khắc phục tồn tại và kiến nghị xử lý nghiêm các trường hợp cố tình không chấp hành là khâu then chốt để bảo đảm hiệu lực và uy tín của hoạt động kiểm toán.

Hành trình kiểm toán và quản lý tài sản công minh bạch là một phần không thể tách rời của tiến trình phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Mỗi bước tiến trong công tác này không chỉ giúp bảo toàn, phát huy giá trị “của chung”, mà còn góp phần kiến tạo một môi trường đầu tư công bằng, lành mạnh cho mọi thành phần kinh tế. Đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, hộ kinh doanh, việc chủ động tìm hiểu và tuân thủ các quy định pháp luật về quản lý tài sản, kế toán, thuế cũng chính là cách xây dựng “lá chắn” vững chắc cho chính doanh nghiệp của mình. Sự minh bạch và kỷ luật tài chính hôm nay sẽ là nền tảng cho sự phát triển ổn định và bền vững trong tương lai.

Để luôn cập nhật những thông tin mới nhất về chính sách tài chính, kế toán, thuế và các giải pháp quản trị hiệu quả, bạn có thể theo dõi các chia sẻ giá trị từ đội ngũ chuyên gia tại website ConsultX và Facebook ConsultX.

Nguồn tham khảo chính: Bài viết tổng hợp và phân tích dựa trên thông tin từ bài báo “‘Lá chắn’ Kiểm toán nhà nước giúp bảo toàn tài sản công” đăng trên Báo Công Thương, cùng với các quy định pháp luật hiện hành về quản lý tài sản công và kiểm toán nhà nước.