Ứng dụng AI trong kế toán, kiểm toán: Bước đi tất yếu

Bạn có bao giờ tự hỏi, trong một thế giới mà dữ liệu tăng lên theo cấp số nhân và các quy định ngày càng phức tạp, làm thế nào để doanh nghiệp của mình có thể đảm bảo tính minh bạch, chính xác tuyệt đối trong báo cáo tài chính? Câu trả lời không chỉ nằm ở kinh nghiệm của một kế toán trưởng hay một kiểm toán viên dày dạn, mà ngày càng phụ thuộc vào một “đối tác” thông minh: Trí tuệ nhân tạo (AI).

Hành trình chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính – kế toán – kiểm toán không còn là một lựa chọn, mà là một yêu cầu tất yếu để tồn tại và phát triển. Khi các tập đoàn hàng đầu thế giới như EY đầu tư hàng tỷ đô la để tích hợp AI vào hoạt động cốt lõi, họ không chỉ đang tối ưu hóa quy trình nội bộ, mà còn đang thiết lập một tiêu chuẩn mới về chất lượng, độ tin cậy và giá trị cho toàn ngành. Điều này mở ra cả cơ hội lẫn thách thức cho mọi doanh nghiệp, từ các công ty FDI quy mô lớn đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) và hộ kinh doanh cá thể tại Việt Nam.

Cuộc cách mạng AI trong kiểm toán: Từ tự động hóa đến thông minh hóa

Trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI), đang định hình lại bản chất công việc kiểm toán. Nó không còn dừng lại ở việc tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại như nhập liệu hay đối chiếu số liệu đơn giản. AI giờ đây có khả năng phân tích dữ liệu phi cấu trúc, hiểu ngữ cảnh chuyên môn, đề xuất quyết định và thậm chí dự đoán rủi ro dựa trên các mô hình học máy phức tạp.

Hãy nhìn vào ví dụ điển hình từ EY. Với khoản đầu tư hơn 1 tỷ USD vào một nền tảng kiểm toán tích hợp AI, họ đã biến một quy trình truyền thống, nhiều thủ công, thành một trải nghiệm số hóa, cá nhân hóa và dựa trên dữ liệu theo thời gian thực. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian, giảm sai sót mà quan trọng hơn, nó nâng tầm chất lượng kiểm toán lên một mức độ mới, mang lại sự tin cậy vượt trội cho nhà đầu tư và các bên liên quan.

“AI không phải là công cụ để thay thế con người, mà là đối tác để khuếch đại trí tuệ và năng lực của con người. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao năng suất, chất lượng ra quyết định và giá trị mang lại cho khách hàng.” – Từ kinh nghiệm triển khai AI tại EY.

Những ứng dụng AI thiết thực mà doanh nghiệp có thể học hỏi

Từ bài học của các ông lớn như EY, chúng ta có thể rút ra những ứng dụng AI thiết thực mà ngay cả doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng có thể hướng tới để cải thiện công tác kế toán, tài chính nội bộ và sẵn sàng cho các cuộc kiểm toán.

1. Trợ lý ảo thông minh cho nghiệp vụ kế toán – thuế

Hãy tưởng tượng bạn có một trợ lý luôn sẵn sàng 24/7 để trả lời các câu hỏi như: “Khoản chi phí này có được trừ khi tính thuế TNDN không?”, “Hóa đơn này cần những yếu tố gì để hợp lệ?”, hay “Cách hạch toán nghiệp vụ mua bán hàng hóa qua biên giới?”. Công cụ như EYQ Assurance Knowledge của EY chính là hình mẫu: một chatbot AI được huấn luyện chuyên sâu về chuẩn mực kế toán, luật thuế Việt Nam và các diễn giải thực tế. Doanh nghiệp có thể bắt đầu với các giải pháp AI có sẵn được tích hợp vào phần mềm kế toán, hoặc xây dựng cơ sở tri thức nội bộ để nhân viên truy vấn nhanh chóng.

2. Tự động hóa đối chiếu và phát hiện bất thường

Công việc đối chiếu ngân hàng, công nợ, hay kiểm tra tính nhất quán giữa các báo cáo thường tốn nhiều thời gian và dễ sót lỗi. AI, như trong công cụ EY Financial Statement Tie Out, có thể:

• Tự động so khớp hàng nghìn giao dịch chỉ trong vài phút.
• Phát hiện các giao dịch bất thường dựa trên mẫu hình hành vi (ví dụ: hóa đơn có giá trị cao bất thường, nhà cung cấp mới chưa có lịch sử).
• Kiểm tra tính nhất quán giữa số liệu trên báo cáo tài chính, báo cáo thuế và sổ sách kế toán.

Đối với hộ kinh doanh, các ứng dụng kế toán di động sử dụng AI cũng đã có thể tự động nhận diện và phân loại chi phí từ ảnh chụp hóa đơn, giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian ghi chép.

3. Phân tích dự báo và cảnh báo rủi ro tài chính

AI có thể phân tích dữ liệu tài chính lịch sử và hiện tại để đưa ra các dự báo về dòng tiền, khả năng sinh lời, hoặc cảnh báo sớm các rủi ro như thiếu hụt thanh khoản, tồn kho ứ đọng hay nợ xấu gia tăng. Đây là công cụ đắc lực cho chủ doanh nghiệp trong việc ra quyết định chiến lược.

Lộ trình ứng dụng AI cho doanh nghiệp vừa và nhỏ: Bắt đầu từ đâu?

Chiến lược đầu tư tỷ đô của EY có thể khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ cảm thấy choáng ngợp. Tuy nhiên, hành trình ứng dụng AI có thể bắt đầu từ những bước nhỏ, bài bản và phù hợp với nguồn lực.

Bước 1: Xác định rõ vấn đề và mục tiêu

Đừng ứng dụng AI chỉ vì nó là xu hướng. Hãy tự hỏi: Điểm “đau” lớn nhất trong công tác kế toán – tài chính của doanh nghiệp tôi là gì?

• Là việc tổng hợp số liệu báo cáo cuối tháng/quý chậm trễ?
• Là sai sót trong việc khai báo thuế dẫn đến rủi ro phạt?
• Là không theo kịp các thay đổi về chính sách thuế, kế toán?
• Là mất nhiều thời gian đối chiếu với khách hàng/nhà cung cấp?

Hãy ưu tiên giải quyết 1-2 vấn đề cấp thiết nhất, có thể đo lường được hiệu quả sau khi ứng dụng AI (ví dụ: giảm 50% thời gian đóng sổ, giảm 90% lỗi đối chiếu).

Bước 2: Chuẩn bị “nhiên liệu” – Dữ liệu sạch và có cấu trúc

AI chỉ hoạt động tốt khi có dữ liệu tốt. Doanh nghiệp cần:

• Số hóa toàn bộ chứng từ, hóa đơn, hợp đồng.
• Chuẩn hóa quy trình nhập liệu, đảm bảo tính nhất quán và đầy đủ.
• Sử dụng các phần mềm kế toán chuyên nghiệp để tạo ra một cơ sở dữ liệu tập trung, thống nhất. Đây là bước nền tảng quan trọng nhất, kể cả khi bạn chưa sẵn sàng cho AI.

Bước 3: Lựa chọn giải pháp phù hợp

Không phải doanh nghiệp nào cũng cần xây dựng hệ thống AI riêng. Các lựa chọn khả thi bao gồm:

• Sử dụng phần mềm kế toán đám mây có tích hợp sẵn tính năng AI: Nhiều nhà cung cấp trong và ngoài nước đang bổ sung các tính năng như AI phân loại chi phí, dự báo dòng tiền, chatbot hỗ trợ.
• Thuê ngoài dịch vụ xử lý dữ liệu và phân tích bằng AI: Các đơn vị tư vấn có thể hỗ trợ doanh nghiệp trong các dự án cụ thể như xây dựng mô hình dự báo, hay hệ thống phát hiện gian lận.
• Đào tạo và nâng cao kỹ năng cho đội ngũ kế toán: Trang bị cho nhân sự kiến thức để sử dụng hiệu quả các công cụ AI có sẵn và diễn giải kết quả phân tích từ AI.

Mẹo nhỏ: Hãy bắt đầu với bản dùng thử (trial) của các phần mềm có tính năng AI. Cho đội ngũ trực tiếp trải nghiệm và đánh giá tính thiết thực trước khi quyết định đầu tư.

Bước 4: Xây dựng văn hóa số và quản trị rủi ro

Ứng dụng AI thành công đòi hỏi sự thay đổi về tư duy và văn hóa làm việc.

• Con người vẫn là trung tâm: AI hỗ trợ đưa ra gợi ý, nhưng quyết định cuối cùng và trách nhiệm giải trình vẫn thuộc về con người. Kế toán trưởng, giám đốc tài chính cần hiểu và kiểm soát được đầu ra của AI.
• Chú trọng bảo mật dữ liệu: Dữ liệu tài chính là tài sản mật của doanh nghiệp. Cần đảm bảo các giải pháp AI tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân và bí mật kinh doanh.
• Tuân thủ pháp luật: Mọi kết quả xử lý bằng AI cuối cùng phải đảm bảo tuân thủ đúng Luật Kế toán, Luật Quản lý Thuế và các văn bản hướng dẫn của Nhà nước. AI là công cụ hỗ trợ tuân thủ, không phải để “lách luật”.

Lời kết: Đón đầu tương lai với tư duy mở và nền tảng vững chắc

Xu hướng ứng dụng AI trong lĩnh vực tài chính – kế toán – kiểm toán là không thể đảo ngược. Nó mang lại cơ hội to lớn để các doanh nghiệp Việt Nam, dù quy mô nào, cũng có thể nâng cao năng lực quản trị, minh bạch hóa báo cáo và tạo dựng niềm tin vững chắc với đối tác, nhà đầu tư và cơ quan quản lý Nhà nước.

Hành trình này bắt đầu từ chính việc xây dựng nền tảng kế toán số hóa vững chắc ngay hôm nay – từ một hệ thống phần mềm chuyên nghiệp, một quy trình làm việc chuẩn mực đến một đội ngũ được trang bị kiến thức về cả chuyên môn lẫn công nghệ. Hãy xem AI như một người đồng hành đắc lực, giúp bạn và đội ngũ của mình giải phóng khỏi những công việc thủ công, lặp đi lặp lại, để tập trung vào phân tích chiến lược, tư vấn cho lãnh đạo và kiến tạo những giá trị thực sự cho doanh nghiệp.

Việc chủ động nắm bắt công nghệ và tuân thủ chính sách không chỉ là nghĩa vụ, mà còn là chìa khóa để doanh nghiệp của bạn phát triển bền vững và vượt lên trong thời đại số. Hãy bắt đầu từ những bước đi nhỏ, thông minh và phù hợp nhất với mô hình của mình. Tương lai của ngành tài chính – kế toán thông minh đang chờ đón những người tiên phong dám thay đổi.

---

Bài viết tham khảo thông tin và kinh nghiệm từ case study “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hoạt động kiểm toán tại EY” và các nguồn tư liệu mở về chuyển đổi số ngành kế toán – kiểm toán. Để cập nhật thêm những thông tin mới nhất về chính sách thuế, kế toán và xu hướng công nghệ tài chính, bạn có thể theo dõi các chia sẻ chuyên môn từ đội ngũ tư vấn tại website ConsultX và Facebook ConsultX.