Đa dạng hóa xuất khẩu sang châu Phi cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt

Trong bối cảnh thị trường toàn cầu đầy biến động, việc chủ động tìm kiếm những hướng đi mới để nâng cao kim ngạch xuất khẩu và mở rộng thị trường tiêu thụ đang trở thành yếu tố sống còn đối với mỗi doanh nghiệp Việt Nam – từ doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cho đến các hộ kinh doanh cá thể. Không chỉ là nhu cầu phát triển mà còn là một chiến lược thiết yếu để thích ứng, bảo vệ lợi ích dài hạn trong môi trường thương mại quốc tế không ngừng thay đổi. Điều kiện hội nhập sâu rộng tạo ra nhiều cơ hội mới – và châu Phi hiện đang nổi bật như một thị trường giàu tiềm năng, mở ra những cánh cửa mới cho hàng hóa Việt Nam.

Chuyển hướng chiến lược: Tại sao châu Phi?

Những năm gần đây, các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như Trung Quốc, Mỹ và châu Âu đều liên tục đối mặt với những rủi ro và biến động khó lường. Hàng rào kỹ thuật gia tăng, căng thẳng thương mại, biến động tỷ giá, điều chỉnh chính sách và sự suy giảm nhu cầu đều khiến hoạt động xuất khẩu trở nên khó đoán định hơn. Trước bối cảnh đó, việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu không chỉ là khuyến nghị, mà đã trở thành nhiệm vụ bắt buộc đối với các doanh nghiệp.

Châu Phi – với dân số hiện tại hơn 1,4 tỷ người, dự kiến vượt 2,5 tỷ vào năm 2050 – chính là “ngôi sao mới nổi” trên bản đồ thương mại toàn cầu. Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tầng lớp trung lưu ngày càng gia tăng, nhu cầu tiêu dùng và phát triển cơ sở hạ tầng mạnh mẽ đã biến châu Phi thành thị trường rộng lớn và hấp dẫn. Thêm vào đó, các hiệp định tự do thương mại nội khối như AfCFTA (Hiệp định Thương mại Tự do Lục địa Châu Phi) đang dần được triển khai, tạo nên một không gian thuận lợi về thuế quan, pháp lý cho hoạt động giao thương giữa các đối tác nước ngoài với khu vực này.

“Đa dạng hóa thị trường là chiếc khiên bền vững giúp doanh nghiệp vượt qua sự bất định, giảm rủi ro và đưa thương hiệu Việt Nam vươn xa hơn trên bản đồ quốc tế.”

Đẩy mạnh ngoại giao, xúc tiến thương mại Việt Nam – châu Phi: Cơ hội từ những bước tiến cụ thể

Không thể phủ nhận rằng, sự quyết liệt trong ngoại giao kinh tế của Việt Nam là nền tảng cho mọi hoạt động xuất khẩu, đặc biệt đối với các thị trường tiềm năng như châu Phi. Gần đây, hàng loạt chuyến công tác cấp cao của lãnh đạo Quốc hội và Chính phủ tới các nước Senegal, Maroc, Côte d’Ivoire, Nam Phi… đã đặt nền móng vững chắc cho giai đoạn mới trong quan hệ đối tác Việt Nam-châu Phi.

• Thúc đẩy hợp tác song phương giữa các bộ ngành kinh tế chủ lực.
• Thảo luận, xây dựng các chương trình phối hợp về nông nghiệp, công nghiệp chế biến và xuất nhập khẩu hàng hóa thiết yếu.
• Chủ động tổ chức các tọa đàm chính sách, hợp tác doanh nghiệp, tạo điều kiện tiếp cận thông tin, tìm hiểu thị trường cho các doanh nghiệp hai bên.

Tiêu biểu, bản ghi nhớ về thương mại gạo ký giữa Thứ trưởng Bộ Công Thương Việt Nam và Bộ trưởng Công Thương Senegal cam kết cung cấp 100.000 tấn gạo/năm, không chỉ góp phần đảm bảo an ninh lương thực cho phía Senegal mà còn tạo đầu ra ổn định, đa dạng hóa thị trường tiêu thụ gạo Việt Nam.

Châu Phi: Thị trường rộng lớn nhưng chưa khai thác hết tiềm năng

Dù có dân số đông, tổng kim ngạch thương mại song phương Việt Nam và châu Phi vẫn còn khá khiêm tốn. Năm 2024, Việt Nam chỉ xuất khẩu sang châu Phi khoảng 4 tỷ USD – một con số nhiều chuyên gia nhận định là “cực kỳ tiềm năng để bứt phá”.

• Senegal: Chỉ chiếm gần 1% tổng kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và châu Phi.
• Các thị trường lớn tại Tây Phi, Bắc Phi đều có nhu cầu nhập khẩu các sản phẩm thế mạnh của Việt Nam, nhưng mức khai thác hiện tại vẫn còn dư địa rất lớn.

Người tiêu dùng và nhà nhập khẩu châu Phi đặc biệt đánh giá cao các mặt hàng:

• Nông sản (gạo, cà phê, hạt tiêu, hạt điều, cơm dừa…)
• Thủy sản (cá tra, cá ba sa, tôm đông lạnh…)
• Hàng tiêu dùng thiết yếu, vật liệu xây dựng, máy móc phục vụ sản xuất nông nghiệp

“Hàng hóa Việt Nam được tin tưởng bởi chất lượng, tính tự nhiên, giá cả cạnh tranh – phù hợp nhu cầu sử dụng của thị trường châu Phi đa dạng.”
– Chuyên gia thương mại Việt Nam tại Algeria.

Lợi thế của Việt Nam trong cạnh tranh tại thị trường châu Phi

Một trong những điểm mạnh lớn nhất của hàng hóa Việt Nam trên thị trường châu Phi chính là danh mục sản phẩm phong phú và tính bổ trợ cao với nhu cầu của các nước bạn. Lĩnh vực nông sản, thực phẩm chế biến, hàng tiêu dùng, máy móc, thiết bị, vật liệu xây dựng… đều là các ngành mà doanh nghiệp Việt Nam có thể khai thác sâu rộng.

• Việt Nam đứng đầu thế giới về xuất khẩu gạo, cà phê, hạt điều, hạt tiêu và thủy sản.
• Kim ngạch xuất siêu nông sản Việt Nam năm 2024 đạt 18 tỷ USD, sản phẩm “Made in Vietnam” đã có mặt tại hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ.
• Các ngành công nghiệp chế biến, điện tử, dệt may phát triển mạnh, đáp ứng đa dạng phân khúc thị trường.

Đặc biệt, châu Phi không đặt ra những rào cản kỹ thuật, tiêu chuẩn khắt khe như các thị trường EU, Mỹ, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ dễ tiếp cận hơn.

Một số ví dụ thực tế:

• Các quốc gia Bắc Phi (Algeria, Tunisia…) có nhu cầu lớn về cà phê thô, hạt tiêu, hạt điều nhân, cơm dừa, thủy sản đông lạnh.
• Tây Phi (Senegal…) cần nhập nhiều gạo, bánh kẹo, sản phẩm ngũ cốc.

“Hiện tiềm năng hợp tác giữa Việt Nam và châu Phi là rất lớn, vì cơ cấu sản phẩm giữa hai bên bổ sung chứ không cạnh tranh trực tiếp. Cơ hội bứt phá sẽ rất rõ rệt khi các hiệp định thương mại tự do trong khu vực này được triển khai đầy đủ.”
– TS. Phan Chí Hiếu, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam.

Nắm bắt cơ hội nhưng không chủ quan: Những rào cản cần lưu ý

Chinh phục một thị trường mới như châu Phi không phải là câu chuyện “một sớm một chiều”. Các doanh nghiệp Việt, đặc biệt là SME và hộ kinh doanh, cần chuẩn bị kỹ lưỡng để vượt qua các thách thức lớn sau:

• Khoảng cách địa lý: Cước phí vận chuyển hàng hóa cao và thời gian giao hàng dài hơn so với thị trường truyền thống.
• Thiếu thông tin thị trường và khung pháp lý: Nhiều nước châu Phi hệ thống luật pháp, tiêu chuẩn còn chưa hoàn thiện, thông tin về thị trường hạn chế.
• Rủi ro thanh toán quốc tế: Một số ngân hàng không đủ uy tín, hệ thống bảo hiểm tín dụng chưa phát triển, tiềm ẩn rủi ro về nợ xấu hoặc khó thanh toán.
• Hạ tầng logistics, dịch vụ hỗ trợ còn yếu.
• Rủi ro về chính trị, biến động kinh tế xã hội: Ở một số quốc gia, tình hình bất ổn có thể tác động đến hoạt động xuất khẩu.

Mẹo nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam

• Tìm hiểu kỹ đối tác qua các kênh ngoại giao chính thức, tham tán thương mại và các hội chợ triển lãm đáng tin cậy.
• Kí kết hợp đồng bằng ngoại tệ mạnh (USD, EUR), sử dụng phương thức LC Irrevocable, hoặc các bảo lãnh ngân hàng để giảm thiểu rủi ro thanh toán.
• Bắt đầu khảo sát từ các thị trường đầu mối như Senegal, Maroc, Nam Phi trước khi mở rộng sang các thị trường “vệ tinh”.
• Chủ động tìm hiểu các chính sách thương mại mới, chương trình hỗ trợ xuất nhập khẩu từ Bộ Công Thương, các hiệp hội ngành hàng.

Hãy lưu lại checklist này khi xuất khẩu sang châu Phi: – Xác định rõ thị trường đầu mối (Senegal, Maroc, Nam Phi…) – Kí hợp đồng với điều khoản bảo mật, phương thức thanh toán an toàn – Thường xuyên cập nhật thông tin chính sách, rào cản kỹ thuật – Đẩy mạnh quảng bá sản phẩm và thương hiệu tại địa phương

Những giải pháp đồng hành cùng doanh nghiệp

Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI, SME và hộ kinh doanh cá thể, Chính phủ Việt Nam đã và đang:

• Đẩy mạnh đàm phán, ký kết các hiệp định thương mại, đầu tư, hiệp định tránh đánh thuế hai lần, bảo hộ đầu tư… với các quốc gia châu Phi.
• Triển khai các đề án xúc tiến thương mại cụ thể, tăng cường giao lưu – tiếp xúc giữa doanh nghiệp hai bên tại các sự kiện lớn như Vietnam Expo, Vietnam Foodexpo, Vietnam International Sourcing…
• Hỗ trợ kết nối, tư vấn xuất khẩu, tổ chức đoàn khảo sát thị trường, phối hợp xúc tiến thương mại qua các kênh ngoại giao và thương vụ Việt Nam tại nước sở tại.
• Khuyến khích các doanh nghiệp đầu ngành của Việt Nam tham gia mở trung tâm logistics, kho hàng đầu mối nhằm rút ngắn thời gian giao hàng, giảm chi phí vận chuyển.

“Có thông tin chính xác, chủ động cập nhật xu thế, nắm bắt chính sách – đó là bí quyết giúp doanh nghiệp Việt giữ thế chủ động và bền vững khi tiếp cận thị trường châu Phi.”
– Đại diện Vụ Phát triển Thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương)

Vai trò của đối tác tư vấn tài chính, kế toán và thuế chuyên nghiệp

Không thể phủ nhận rằng thị trường mới đồng nghĩa với những chính sách thuế quan, quản lý ngoại hối, tiêu chuẩn thanh toán… phức tạp hơn. Đối với SME, doanh nghiệp FDI hoặc hộ kinh doanh đơn lẻ, việc có một đối tác tư vấn chuyên nghiệp giúp tránh rủi ro về hợp đồng, tối ưu hóa thuế suất, kiểm soát chi phí là “chìa khóa vàng” để thành công bền vững.

Đừng ngại tham khảo, liên hệ với các doanh nghiệp tư vấn xuất – nhập khẩu, tư vấn thuế – tài chính uy tín để được chia sẻ kinh nghiệm, giải đáp thắc mắc trước khi bước vào thị trường mới.

Trải nghiệm thành công và kỳ vọng trong thời gian tới

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu thâm nhập và khai thác hiệu quả thị trường châu Phi. Từ xuất khẩu thực phẩm, nông sản, vật liệu xây dựng cho tới đầu tư trực tiếp các lĩnh vực viễn thông, năng lượng – dấu ấn doanh nghiệp Việt ngày càng rõ nét.

• Những tên tuổi như PAN Group, Vinamilk, Hòa Phát, Hapro, Intimex, Angimex… đã xuất khẩu sản phẩm thành công hoặc đang tìm hiểu, khảo sát thị trường các nước châu Phi.
• Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (PVN) và Tập đoàn Viễn thông Quân đội (Viettel) đã có nhiều năm đầu tư, sản xuất kinh doanh tại Algeria, Mozambique.

Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp Việt hiện diện tại châu Phi còn khiêm tốn so với tiềm năng. Để tăng tốc hiệu quả, chuyên gia khuyến nghị cần đầu tư cụ thể vào:

• Thiết lập kho hàng trung chuyển hoặc trung tâm logistics tại quốc gia đầu mối.
• Mở rộng hợp tác ngân hàng, bảo hiểm và các dịch vụ hỗ trợ xuất nhập khẩu giảm thiểu rủi ro.
• Phối hợp với các cơ quan ngoại giao, tham tán thương mại để hỗ trợ pháp lý, bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp Việt.

Tấm gương cho doanh nghiệp vừa và nhỏ – Bí quyết thành công thực tiễn

Không nhất thiết phải là “ông lớn”, thực tế nhiều doanh nghiệp nhỏ sở hữu sản phẩm chất lượng, có thể tận dụng lợi thế:

• Tham gia các hội chợ chuyên ngành để trực tiếp kết nối với đối tác châu Phi.
• Chủ động liên hệ thương vụ Việt Nam ở nước sở tại nhờ hỗ trợ thông tin, xác minh đối tác.
• Xây dựng thương hiệu dựa trên câu chuyện thật, tiêu chuẩn chất lượng “từ trang trại đến bàn ăn” mà người tiêu dùng châu Phi đặc biệt ưa chuộng.
• Sử dụng mạng xã hội và nền tảng số để quảng bá linh hoạt, tiết kiệm chi phí marketing.

Hãy nhớ: “Khởi đầu có thể gian nan, nhưng kiên trì sẽ mang lại quả ngọt. Đầu tư đúng, cập nhật chiến lược – thị trường châu Phi thực sự rộng mở cho mọi doanh nghiệp Việt Nam.”

Đồng hành cùng doanh nghiệp Việt – Khuyến nghị & định hướng từ chuyên gia

Trước xu thế dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu và đa dạng hóa thị trường, không chỉ doanh nghiệp lớn mà các SME, hộ kinh doanh cá thể nên mạnh dạn “chủ động tìm hiểu, tập tành xuất khẩu” sang những thị trường giàu tiềm năng như châu Phi. Điều quan trọng nhất là luôn cập nhật kiến thức mới, chủ động lắng nghe ý kiến chuyên gia, học hỏi thực tiễn – vừa bảo vệ mình, vừa nâng tầm hàng Việt trên thị trường quốc tế.

Đội ngũ chuyên gia của các công ty tư vấn như ConsultX luôn sẵn sàng đồng hành, kịp thời cập nhật thông tin mới về các chính sách xuất – nhập khẩu, thủ tục thuế, thương mại quốc tế… cho các doanh nghiệp Việt.

Bạn cũng đừng quên theo dõi các cập nhật nhanh, tư vấn chuyên sâu và xu hướng mới nhất về tài chính, kế toán, thuế và thương mại tại website Công ty tư vấn ConsultX và Facebook ConsultX để không bỏ lỡ những thông tin quan trọng.

Niềm tin vào tương lai và động lực đổi mới từ mỗi doanh nghiệp

Mỗi doanh nghiệp, dù lớn hay nhỏ, đều nắm trong tay cơ hội tạo dựng thương hiệu Việt bền vững trên thị trường châu Phi nếu biết tận dụng điều kiện thuận lợi, học hỏi sáng tạo. Đầu tư vào kiến thức, tư duy dài hạn – đó là chìa khóa cho tăng trưởng ổn định trong kỷ nguyên hội nhập. Bạn hoàn toàn có thể trở thành “người kể chuyện” thành công tiếp theo của hàng hóa Việt Nam trên những vùng đất mới.

Chúc các doanh nghiệp luôn mạnh dạn đổi mới, sáng tạo và vận dụng linh hoạt tri thức – để cùng nhau xây dựng vị thế, đưa hàng Việt vươn xa và bền vững!

Nguồn tham khảo

• Báo Tin tức
• Bộ Công Thương
• Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam
• TTWTO VCCI