Cơ hội và thách thức FDI cho doanh nghiệp Việt thời hội nhập

“Làn sóng FDI và câu hỏi lớn: Cơ hội hay thách thức cho doanh nghiệp Việt?”

Một ngày nọ tại một quán cà phê nhỏ ở Sài Gòn, tôi vô tình chứng kiến cảnh một người ngoại quốc trẻ tuổi dừng xe máy, cởi nón bảo hiểm, nở nụ cười rạng rỡ với anh bảo vệ quán. Đó không còn là hình ảnh xa lạ ở Việt Nam ngày nay – nơi mà những người nước ngoài không chỉ du lịch mà còn chọn làm việc, sinh sống, và mở doanh nghiệp. Song, điều thôi thúc tôi suy ngẫm nhiều hơn lại đến từ chính cảm giác “lạ lẫm” đó của bản thân, dù đã quen thuộc với nhịp sống hội nhập từng ngày của đất nước. Những suy tưởng tưởng chừng giản dị ấy đã dẫn tôi đến hàng loạt câu hỏi sâu sắc về câu chuyện dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI), cơ hội vàng mà Việt Nam đang đón nhận, nhưng cũng nhiều ngả rẽ thử thách đòi hỏi bản lĩnh của mỗi cá nhân, mỗi doanh nghiệp.

Vượt qua ngần ngại để đón nhận cơ hội: Câu chuyện của những người tiên phong

Hơn ba mươi năm trước, khi Việt Nam còn là vùng “đất mới” hậu thời kỳ bao cấp, Dominic Scriven – người sáng lập Dragon Capital – đã bỏ lỡ những cơ hội sáng giá ở London, lựa chọn kiên trì học tiếng Việt, lặn lội khắp Hà Nội lẫn Sài Gòn để cùng người bản địa ngẫm nghĩ về một chân trời kinh tế còn mịt mù thử thách. Lúc ấy, chắc hẳn phần đông sẽ cho rằng đó là quyết định “liều lĩnh”; nhưng thời gian đã trả lời bằng sự phát triển vượt bậc của doanh nghiệp ông, cũng như những đóng góp cho thị trường tài chính Việt.

“Trên đời không phải lúc nào cũng cần một lý do hợp lý. Đa phần, cơ hội lớn nhất nằm ở những nơi mọi người còn lưỡng lự.” – Dominic Scriven

Bài học lớn đây là gì? Cơ hội thực sự không chỉ đến khi mọi chỉ dấu đều hoàn hảo, mà vào thời điểm phần đông còn dè chừng, người dám lao vào, dám học hỏi – sẽ là người tiên phong gặt hái thành quả. Để quản trị, lãnh đạo một doanh nghiệp Việt giữa dòng chảy FDI, đôi khi cần cả một kho niềm tin “phi lý trí” cùng kỹ năng đánh giá cơ hội – thử thách.

Làn sóng FDI: Không chỉ là dòng tiền, mà là thay đổi tư duy và hệ sinh thái

Ngày nay, FDI không còn là khái niệm xa lạ. Từ các tập đoàn lớn như Samsung, LG, Intel, Foxconn… đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ đa quốc gia, Việt Nam trở thành điểm đến của những dòng vốn tỷ đô, liên tục tạo nên chuyển biến ở khắp các khu công nghiệp, thành phố lớn cho tới các vùng kinh tế mới nổi.

• Việc làm được tạo ra với tiêu chuẩn quốc tế, thu nhập dần cải thiện, đồng thời tiêu chuẩn về sản xuất và quản trị cũng chuyển mình để hội nhập.
• Công nghệ mới và ý tưởng sáng tạo dễ dàng lan tỏa, nâng cấp trình độ nhân lực, làm thay đổi diện mạo ngành nghề truyền thống.
• Dẫn dắt thay đổi về giá trị, kỳ vọng của giới trẻ – một thế hệ bắt đầu hướng ra thế giới từ trong chính mảnh đất của mình.

Tuy nhiên, đi kèm với dòng vốn là vô số băn khoăn: Liệu ta có thực sự làm chủ vận mệnh, hay chỉ là mắt xích phụ thuộc, dễ bị cuốn trôi khi dòng nước thay chiều? Kinh nghiệm từ các nền kinh tế mới nổi như Trung Quốc, Mexico hay Ba Lan đều cho thấy: Mọi cơ hội đều mang sẵn hai lưỡi – mở ra cánh cửa đổi thay, nhưng cũng đặt doanh nghiệp, nền kinh tế vào vòng thử thách sống còn.

“Wherever you see a successful business, someone once made a courageous decision.” – Peter Drucker

Điều đó hoàn toàn đúng với Việt Nam hôm nay: Đón chờ FDI nghĩa là chấp nhận làm mới mình mỗi ngày, học hỏi không ngơi nghỉ, và dám biến những điểm chưa hoàn hảo thành lợi thế cạnh tranh.

Cơ hội và thử thách: Khi Việt Nam đứng trước ngã rẽ cuộc chơi FDI

Sau đại dịch COVID-19, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng trong khu vực càng làm dòng vốn FDI vào Việt Nam nóng lên hơn bao giờ hết. Các thỏa thuận thương mại thế hệ mới (FTA), cải tiến chính sách, giảm bớt rào cản thủ tục đầu tư, thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch là bệ đỡ “trải thảm đỏ” cho dòng vốn ngoại.

• Vị trí chiến lược trung tâm Đông Nam Á giúp Việt Nam dễ dàng làm cầu nối thương mại toàn cầu.
• Lực lượng lao động trẻ, chi phí cạnh tranh, trình độ ngày càng được cải thiện – là “lực hấp dẫn” dòng vốn công nghệ sản xuất, tài chính và dịch vụ quốc tế.
• Môi trường vĩ mô ổn định, chính sách cam kết cải cách liên tục, tạo niềm tin cho nhà đầu tư lâu dài.

Nhưng mặt khác, thực tế vẫn còn đó không ít thách thức:

• Chênh lệch về trình độ quản trị và công nghệ giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI thường rất lớn.
• Khả năng tận dụng, hấp thụ và “nội địa hóa” giá trị từ FDI còn hạn chế ở nhiều lĩnh vực.
• Tâm lý ngần ngại thay đổi, e dè hội nhập vẫn hiện hữu – đôi khi là cản trở lớn nhất với chính doanh nghiệp Việt.

“FDI, tựa như một dòng sông mới, nếu đất đủ phì nhiêu, sẽ mang phù sa, tạo vườn trái ngọt. Ngược lại, nếu đất sỏi đá, nước lớn rồi cũng rỉ chảy, để lại cát sỏi tiếc nuối.”

Làm gì để FDI “đơm hoa kết trái” thực sự tại Việt Nam?

Câu chuyện không còn là “FDI có vào Việt Nam không?”, mà là “Chúng ta, từng doanh nghiệp, từng cá nhân, sẽ đón nhận và tận dụng FDI ra sao?”. Bằng trải nghiệm cá nhân và quan sát thực tế, tôi đúc kết một số bài học, giải pháp và kinh nghiệm ứng dụng thiết thực:

1. Đừng chỉ đón nhận FDI như “ngoại tệ” – hãy xem đó là chất xúc tác chuyển đổi nội tại

• Tận dụng cơ hội upskill – reskill cho lực lượng lao động: Thiết lập cơ chế học hỏi đa chiều giữa nhân sự bản địa và chuyên gia quốc tế. Các chương trình đào tạo nội bộ, chuyển giao công nghệ hoặc đưa nhân sự Việt tham gia quy trình cốt lõi cùng doanh nghiệp FDI sẽ tạo chuyển hóa sâu.
• Đẩy mạnh chuyển đổi quản trị, áp dụng chuẩn mực quốc tế: Chủ động tiếp cận các mô hình quản trị tinh gọn (lean, agile), chuẩn hóa quy trình, số hóa báo cáo, kiểm soát nội bộ nhằm đáp ứng yêu cầu khắt khe của các “ông lớn” toàn cầu.

2. Đặt “tư duy phát triển” (growth mindset) thay cho tư duy phụ thuộc

• Khuyến khích văn hóa đổi mới, sáng tạo trong doanh nghiệp: Dám thử – sai – học trong môi trường đa văn hóa, lấy sáng kiến cá nhân làm động lực, tạo không gian cho nhân viên đề xuất cải tiến.
• Mạnh dạn nội địa hóa kinh nghiệm quốc tế: Hành động “blueprint Việt Nam hóa” như doanh nghiệp điện tử Hàn Quốc từng làm là ví dụ sáng giá – chuyển dịch kinh nghiệm quản trị quốc tế phù hợp với thực tiễn, tập quán Việt Nam.

“Những ai sẵn sàng xem thử thách là cơ hội thành công sẽ trở thành chủ nhân thực sự của thịnh vượng.” – Carol Dweck

3. Xây dựng hệ sinh thái doanh nghiệp nội địa “bền kháng sốc” (antifragile)

• Đừng chỉ làm “gia công” cho đối tác ngoại. Lấy họ làm “bệ đỡ”, chuyển hoá thành mối quan hệ “cộng sinh” cùng phát triển sản phẩm, dịch vụ giá trị cao, chuỗi cung ứng khép kín và dựa vào thế mạnh bản địa.
• Tăng chủ động làm việc nhóm liên doanh, liên kết với doanh nghiệp nước ngoài để học hỏi quy trình, tận dụng năng lực nguồn vốn, công nghệ, khai thác thị trường mới.
• Duy trì vị thế doanh nghiệp bản địa: Dám đầu tư dài hạn, phát triển năng lực lõi riêng, chủ động xây dựng thương hiệu văn hoá nội – để khác biệt hoá trên thị trường toàn cầu.

“FDI chất lượng cao” – tiêu chuẩn mới cho thời kỳ hội nhập

Đã qua rồi thời FDI chỉ đồng nghĩa với “tiền tươi, dự án lớn”. Các quốc gia dẫn đầu hấp thu FDI hiệu quả như Singapore, Ireland, Ba Lan thành công nhờ tập trung vào những chỉ dấu “chất lượng”:

• Chuyển giao công nghệ thực sự.
• Tạo động lực đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp nội và ép doanh nghiệp bản địa phải phát triển và cạnh tranh.
• Đóng góp lâu dài về đào tạo nhân lực, phát triển chuỗi cung ứng, bảo vệ môi trường.

Như vậy, doanh nghiệp Việt cần gì?

• Chủ động kết nối, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị FDI (không đứng ngoài, không “ăn xổi”), từ cung ứng nguyên liệu, phụ trợ đến dịch vụ logistics, tài chính, quản trị…
• Tập trung xây dựng năng lực quản trị đạt chuẩn quốc tế, kiểm soát rủi ro nội bộ, minh bạch thuế – tài chính, sẵn sàng cho kiểm toán và hợp tác quốc tế.
• Đầu tư sâu trong phát triển nhân lực: Tuyển dụng, đào tạo và giữ chân nhân tài – hướng đến đội ngũ đủ sức thay đổi, đủ tầm hội nhập và sáng tạo.

Mẹo nhỏ cho doanh nghiệp Việt khi làm việc với đối tác FDI:

• Luôn chuẩn bị bộ hồ sơ quản trị – tài chính minh bạch, cập nhật
• Tìm hiểu luật pháp, thông lệ quốc tế, nhất là quy định thuế xuyên biên giới, chuẩn mực IFRS, thông lệ anti-transfer pricing…
• Chủ động hỏi – học – hợp tác, không ngại đề xuất cải tiến quy trình hoặc ý tưởng mới
• Xây dựng hình ảnh doanh nghiệp chuyên nghiệp trên truyền thông, mạng xã hội, và các diễn đàn quốc tế

Gợi mở tư duy: Làm thế nào để khai thác tối đa cơ hội FDI và phát triển bền vững?

Nếu bạn là chủ doanh nghiệp, quản lý trẻ hoặc chuyên gia tài chính kế toán, hãy tự hỏi:

• Năng lực “chuyển hóa” FDI ở đơn vị mình đến đâu?
  • Bạn đã xây dựng quy trình quản lý rủi ro, kiểm soát nội bộ, bảo vệ tài sản, dữ liệu, đề phòng các tình huống xung đột văn hóa?
  • Bạn đã có hệ thống báo cáo tài chính, quản trị cập nhật chuẩn quốc tế?
• Bạn đã chủ động học hỏi, xây dựng mạng lưới hợp tác quốc tế chưa?
  • Bạn có thường xuyên tham gia các hội thảo chuyên môn, sự kiện kết nối kinh doanh Việt – ngoại?
  • Bạn đã thiết lập kênh phản hồi, chia sẻ kinh nghiệm, đối thoại với bạn bè, đồng nghiệp quốc tế?

“Ta sống một ngày như thế nào, chính là ta sống đời mình như thế ấy.” – Annie Dillard

Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhất: Mỗi lần hỗ trợ phiên dịch quy trình, mỗi ý kiến góp ý cho một đồng nghiệp FDI, mỗi sáng kiến mới trên dây chuyền sản xuất… chính là các “viên đá nhỏ” để xây dựng cây cầu “đón phù sa” từ dòng sông FDI, bền vững lâu dài với doanh nghiệp Việt.

Bí quyết ứng dụng: Hiểu – quản trị – kết nối để tăng sức bật chuyển hóa FDI

• Tận dụng nền tảng số: Dùng phần mềm quản lý doanh nghiệp, phần mềm kế toán, ERP, CRM để chuẩn hóa số liệu, dễ dàng tích hợp, đối chiếu số liệu khi làm việc với đối tác quốc tế.
• Khuyến khích “reverse mentoring” – học hỏi đa chiều: Cổ vũ nhân viên trẻ chia sẻ kiến thức công nghệ, ngoại ngữ cho cấp cao; các nhân sự lớn tuổi chia sẻ kinh nghiệm quản trị, xây dựng mối quan hệ rộng mở.
• Xây dựng hình ảnh doanh nghiệp minh bạch, thân thiện, đáng tin cậy: Từ việc tuân thủ quy định thuế, kế toán, đến xây dựng môi trường làm việc đa văn hóa và chính sách phát triển con người.

Liên tục cập nhật: Nền tảng vững chắc cho nhà lãnh đạo, chuyên gia tài chính – kế toán thời hội nhập

Luật pháp, quy định thuế, chuẩn mực tài chính – kế toán quốc tế đang thay đổi nhanh chóng. Việc chủ động nắm bắt, cập nhật thông tin là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp duy trì lợi thế cạnh tranh, tránh rủi ro khi tiếp xúc với nhà đầu tư và đối tác toàn cầu. Nếu bạn cần thêm kiến thức chuyên sâu hoặc muốn cập nhật những diễn biến mới nhất của thị trường FDI, các cải cách về quản trị, chính sách thuế, tài chính – đừng ngần ngại theo dõi các buổi hội thảo, khóa đào tạo, hoặc tìm kiếm tư vấn chuyên gia.

Bạn có thể tìm thấy nhiều thông tin bổ ích, cập nhật và thực tiễn tại website Công ty tư vấn ConsultX và Facebook ConsultX, nơi tập hợp đội ngũ chuyên gia nhiều năm trong nghề và các giải pháp thực tế cho doanh nghiệp hội nhập.

Chia sẻ cho hành trình phía trước

Mỗi lần nhắc đến FDI, hãy nghĩ đến dòng chảy năng động – nơi mà chỉ những ai dám chủ động chèo lái, xây dựng năng lực bản thân, doanh nghiệp, sẵn sàng học hỏi để hợp tác và đổi mới không ngừng mới có thể nắm chắc thành quả bền vững. Dòng vốn FDI sẽ chỉ trở thành “phù sa” nếu mỗi chúng ta là một mảnh đất màu mỡ – sẵn sàng đón nhận, chuyển hóa, và phát triển vượt trội từ những điều học hỏi được, từ chính nội lực bản địa của mình.

Chúc bạn luôn giữ sự dũng cảm tiên phong, tinh thần học hỏi bền bỉ và sức sáng tạo không giới hạn trên hành trình doanh nghiệp của mình. Một thế hệ chủ doanh nghiệp, chuyên gia tài chính, kế toán Việt Nam thật sự vững mạnh hội nhập toàn cầu – chính là tương lai tươi sáng của đất nước.

Nguồn tham khảo

• OECD (2021). “FDI and Host Countries: Challenges and Opportunities”
• P. Drucker, “The Essential Drucker”
• Carol Dweck, “Mindset: The New Psychology of Success”
• Nassim Nicholas Taleb, “Antifragile: Things That Gain from Disorder”
• Annie Dillard, “The Writing Life”
• Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Báo cáo FDI 2023–2024
• World Bank, “Doing Business in Vietnam”