ISSA 5000: Chuẩn Mực Mới Cho Báo Cáo ESG và Cơ Hội Cho Doanh Nghiệp

Trong một thế giới kinh doanh ngày càng đặt trọng tâm vào phát triển bền vững, các báo cáo về Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) không còn là một lựa chọn tự nguyện, mà đang dần trở thành yêu cầu tất yếu để thu hút vốn đầu tư quốc tế và khẳng định vị thế. Tuy nhiên, giá trị thực sự của những báo cáo này nằm ở độ tin cậy. Làm sao để nhà đầu tư, đối tác và người tiêu dùng có thể tin tưởng vào những con số và thông tin mà doanh nghiệp công bố? Câu trả lời nằm ở một khái niệm then chốt: Dịch vụ đảm bảo (assurance) độc lập. Và trên bàn cờ toàn cầu, một chuẩn mực mới – ISSA 5000 – vừa được công bố, hứa hẹn thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Vậy các doanh nghiệp Việt Nam, từ quy mô vừa và nhỏ đến các tập đoàn FDI, cần chuẩn bị gì để bắt kịp xu thế này?

ISSA 5000: Cuộc Cách Mạng Trong Đảm Bảo Thông Tin Bền Vững

Hội đồng Chuẩn mực Kiểm toán và Đảm bảo Quốc tế (IAASB) đã chính thức ban hành Chuẩn mực ISSA 5000 vào năm 2024, dự kiến có hiệu lực cho các kỳ báo cáo bắt đầu từ sau ngày 15/12/2026. Đây được xem là bước ngoặt lớn, bởi lần đầu tiên thế giới có một chuẩn mực được thiết kế chuyên biệt, toàn diện và thống nhất cho dịch vụ đảm bảo các báo cáo phát triển bền vững.ISSA 5000 ra đời để thay thế cho hai khung chuẩn cũ là:

• ISAE 3000: Một khung chuẩn chung chung cho mọi dịch vụ đảm bảo ngoài kiểm toán báo cáo tài chính, không có hướng dẫn cụ thể cho ESG.
• ISAE 3410: Chỉ tập trung vào một mảng rất nhỏ là đảm bảo cho báo cáo khí nhà kính.

Sự xuất hiện của ISSA 5000 cho thấy nhu cầu về tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong lĩnh vực bền vững đã chín muồi, đòi hỏi một khuôn khổ chặt chẽ và đáng tin cậy hơn.

So Sánh ISSA 5000 Với VSAE 3000: Khoảng Cách Không Hề Nhỏ

Tại Việt Nam, khung pháp lý hiện hành cho các dịch vụ đảm bảo này chủ yếu dựa trên VSAE 3000, được Bộ Tài chính ban hành tại Thông tư số 66/2015/TT-BTC. VSAE 3000 về bản chất là bản Việt hóa của ISAE 3000 và chỉ đóng vai trò như một “khung xương” chung chung.Khi đặt ISSA 5000 và VSAE 3000 lên bàn cân, chúng ta dễ dàng nhận thấy những khác biệt rất lớn, tạo ra một khoảng cách đáng kể mà doanh nghiệp và nhà làm chính sách cần lấp đầy.

Phạm Vi Áp Dụng và Tính Chuyên Biệt

• ISSA 5000: Được thiết kế riêng cho đảm bảo thông tin bền vững, bao trùm mọi khía cạnh từ môi trường, xã hội đến quản trị.
• VSAE 3000: Là một chuẩn mực chung cho mọi dịch vụ đảm bảo khác (như đảm bảo số liệu kế toán nội bộ, báo cáo tuân thủ…), không hề có hướng dẫn cụ thể nào cho các chỉ số ESG phức tạp.

Yêu Cầu Về Tính Phù Hợp của Tiêu Chí

• ISSA 5000: Yêu cầu kiểm toán viên phải đánh giá tính phù hợp của các tiêu chí mà doanh nghiệp sử dụng để lập báo cáo (ví dụ: có đang áp dụng IFRS S1, S2 hay không) trước khi chấp nhận hợp đồng. Đây là bước then chốt để đảm bảo thông tin có thể so sánh được.
• VSAE 3000: Gần như không đề cập đến việc đánh giá này.

Sử Dụng Chuyên Gia

Báo cáo bền vững liên quan đến kiến thức đa ngành: kỹ sư môi trường, chuyên gia xã hội học, nhà khoa học dữ liệu…

• ISSA 5000: Quy định rất rõ về việc đánh giá năng lực, tính khách quan và cách thức tài liệu hóa việc sử dụng chuyên gia bên ngoài.
• VSAE 3000: Chỉ nêu chung chung, thiếu hướng dẫn cụ thể, dễ dẫn đến sự thiếu nhất quán và rủi ro trong thực tế.

Quy Trình Xử Lý Vi Phạm (NOCLAR)

NOCLAR (Non-Compliance with Laws and Regulations) – tức là các hành vi không tuân thủ pháp luật và quy định.

• ISSA 5000: Đưa ra quy trình rõ ràng để xử lý khi phát hiện các vi phạm về môi trường hoặc xã hội (ví dụ: xả thải vượt ngưỡng, vi phạm quyền lao động), bao gồm cả việc báo cáo lên ban quản trị và trong một số trường hợp, là cơ quan có thẩm quyền.
• VSAE 3000: Không có hướng dẫn nào cho các tình huống đặc thù này.

Sự ra đời của ISSA 5000 không chỉ là một bản cập nhật kỹ thuật; nó là một tuyên ngôn về tầm quan trọng của tính minh bạch. Nó đặt ra tiêu chuẩn vàng mới cho việc kiểm chứng thông tin bền vững, biến nó từ một hoạt động “nên có” trở thành một yếu tố “phải có” để xây dựng lòng tin trên thị trường toàn cầu.

Hàm Ý Cho Doanh Nghiệp Việt Nam: Thách Thức và Cơ Hội

Bối cảnh pháp lý hiện tại của Việt Nam đang tạo ra một khoảng cách đáng kể so với chuẩn mực quốc tế. Thông tư 96/2020/TT-BTC yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết công bố một số chỉ tiêu ESG, nhưng lại không bắt buộc phải có dịch vụ đảm bảo độc lập đi kèm. Cơ chế giám sát của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các Sở Giao dịch chủ yếu mới dừng ở việc xem xét hình thức (“có công bố hay chưa”) mà chưa đi sâu vào đánh giá chất lượng và độ tin cậy của thông tin.Điều này đặt ra cả thách thức lẫn cơ hội cho cộng đồng doanh nghiệp:

Thách Thức

• Chi phí và nguồn lực: Áp dụng ISSA 5000 sẽ đòi hỏi doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn vào hệ thống thu thập dữ liệu, công nghệ và nhân sự để đáp ứng các yêu cầu kiểm chứng chặt chẽ.
• Khoảng cách pháp lý: Trong khi chờ đợi khung pháp lý trong nước được cập nhật, các doanh nghiệp xuất khẩu hoặc muốn thu hút vốn FDI có thể sẽ phải chủ động tuân thủ theo chuẩn quốc tế ngay từ bây giờ để đáp ứng yêu cầu của đối tác nước ngoài.
• Năng lực của các công ty kiểm toán: Các công ty dịch vụ đảm bảo trong nước cũng cần nâng cấp năng lực, đào tạo đội ngũ chuyên gia và xây dựng quy trình phù hợp với ISSA 5000.

Cơ Hội Lớn

• Nâng tầm uy tín và lòng tin: Một báo cáo bền vững được đảm bảo theo chuẩn ISSA 5000 là một tín hiệu mạnh mẽ gửi đến nhà đầu tư toàn cầu về sự minh bạch, trách nhiệm và chất lượng quản trị của doanh nghiệp.
• Lợi thế cạnh tranh trong chuỗi cung ứng: Ngày càng nhiều tập đoàn đa quốc gia yêu cầu các nhà cung cấp phải công bố thông tin ESG có kiểm chứng. Việc sớm áp dụng sẽ giúp doanh nghiệp Việt giữ chân được các đối tác lớn và thâm nhập vào các chuỗi giá trị cao.
• Tiếp cận vốn dễ dàng hơn: Các quỹ đầu tư quốc tế và tổ chức tài chính ngày nay rất ưu tiên các doanh nghiệp có hồ sơ ESG mạnh và đáng tin cậy. Điều này có thể giúp giảm chi phí vốn và mở ra các nguồn tài chính xanh mới.

Lộ Trình Hành Động: Doanh Nghiệp Cần Chuẩn Bị Gì?

Dù ISSA 5000 chính thức có hiệu lực từ cuối năm 2026, thời điểm để hành động là ngay bây giờ. Dưới đây là một số gợi ý thực tế cho các doanh nghiệp:

1. Nâng Cao Nhận Thức Nội Bộ: Ban lãnh đạo và các phòng ban liên quan (Kế toán, Tài chính, CSR, Môi trường) cần tìm hiểu về ISSA 5000 và những yêu cầu của nó. Hiểu được những gì kiểm toán viên sẽ đòi hỏi là bước đầu tiên để chuẩn bị dữ liệu và quy trình.
2. Rà Soát Hệ Thống Thu Thập Dữ Liệu: Phần lớn thách thức nằm ở việc thu thập, đo lường và báo cáo dữ liệu ESG một cách chính xác và nhất quán. Doanh nghiệp cần đầu tư vào công cụ và quy trình để đảm bảo dữ liệu đầu vào đủ tin cậy.
3. Lựa Chọn Tiêu Chí Báo Cáo Phù Hợp: Nên ưu tiên áp dụng các khung báo cáo được quốc tế công nhận như IFRS S1 và S2, vì đây sẽ là cơ sở được ISSA 5000 ưu tiên đánh giá tính phù hợp.
4. Đối Thoại Với Nhà Cung Cấp Dịch Vụ Đảm Bảo: Hãy trao đổi sớm với các công ty kiểm toán về kế hoạch áp dụng ISSA 5000 của họ. Điều này giúp cả hai bên cùng chuẩn bị và ước tính được thời gian, chi phí.
5. Xem Đây Là Một Cuộc Đầu Tư Chiến Lược: Thay vì xem đây là một gánh nặng chi phí, hãy xem nó như một sự đầu tư để nâng cao giá trị thương hiệu, giảm thiểu rủi ro và thu hút cơ hội kinh doanh trong tương lai.

Lời Kết: Hành Trình Hướng Tới Sự Minh Bạch Toàn Diện

Sự xuất hiện của ISSA 5000 giống như một ngọn hải đăng, dẫn dắt ngành báo cáo bền vững toàn cầu thoát khỏi vùng nước mù mờ của sự tự nguyện thiếu kiểm chứng, để tiến vào một kỷ nguyên mới – nơi sự tin cậy được xây dựng dựa trên nền tảng của những chuẩn mực minh bạch, chặt chẽ và toàn diện.Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, đây chính là thời điểm để chủ động nắm bắt xu thế. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ nhất: nâng cao nhận thức, cải thiện hệ thống dữ liệu và xây dựng một văn hóa minh bạch từ bên trong. Việc chủ động tìm hiểu và chuẩn bị cho các chuẩn mực quốc tế như ISSA 5000 không chỉ là tuân thủ, mà còn là cách để khẳng định vị thế, biến thách thức thành lợi thế cạnh tranh đặc biệt trên hành trình hội nhập sâu rộng.Hành trình towards sustainable development is a marathon, not a sprint. Và những doanh nghiệp biết chuẩn bị kỹ càng ngay từ hôm nay chắc chắn sẽ là những người dẫn đầu trong tương lai.

Bạn hãy theo dõi các thông tin mới nhất và các tư vấn giá trị từ ConsultX tại website Công ty tư vấn ConsultX và Facebook ConsultX để luôn cập nhật những quy định mới và giải pháp tối ưu cho doanh nghiệp của mình.

Nguồn Tham Khảo

• IAASB (2024). ISSA 5000: General Requirements for Sustainability Assurance Engagements.
• Bộ Tài chính (2015). Thông tư số 66/2015/TT-BTC về Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam.
• Bộ Tài chính (2020). Thông tư số 96/2020/TT-BTC về công bố thông tin của công ty niêm yết.
• IFRS Foundation (2023). IFRS S1: General Requirements for Disclosure of Sustainability-related Financial Information và IFRS S2: Climate-related Disclosures.