ISSA 5000: Chuẩn Mực Mới Cho Báo Cáo Bền Vững Tại Việt Nam

Trong một thế giới kinh doanh ngày càng đặt trọng tâm vào phát triển bền vững, các báo cáo về môi trường, xã hội và quản trị (ESG) không còn là một khái niệm xa lạ. Chúng đã trở thành một phần thiết yếu trong chiến lược minh bạch hóa và xây dựng niềm tin với các nhà đầu tư, đối tác và cộng đồng. Tuy nhiên, một câu hỏi lớn được đặt ra: Làm thế nào để chúng ta có thể tin tưởng hoàn toàn vào những thông tin này? Đây chính là lúc vai trò của dịch vụ đảm bảo (assurance) bước vào cuộc chơi, và một chuẩn mực toàn cầu mới – ISSA 5000 – đang định hình lại tương lai của lĩnh vực này.

Bối Cảnh Toàn Cầu và Sự Ra Đời Của ISSA 5000

Trên thế giới, nhu cầu về các báo cáo phát triển bền vững đáng tin cậy đang tăng vọt. Các nhà đầu tư không chỉ quan tâm đến lợi nhuận tài chính mà còn đánh giá cao những đóng góp tích cực của doanh nghiệp đối với môi trường và xã hội. Tuy nhiên, khi phần lớn các báo cáo này mang tính tự nguyện và thiếu đi sự kiểm chứng độc lập, độ tin cậy của chúng trở thành một dấu hỏi lớn.

Nhận thấy khoảng trống này, Hội đồng Chuẩn mực Kiểm toán và Đảm bảo Quốc tế (IAASB) đã ban hành Chuẩn mực đảm bảo phát triển bền vững ISSA 5000 vào năm 2024. Đây được xem là một bước ngoặt quan trọng, là chuẩn mực đầu tiên được thiết kế chuyên biệt và toàn diện cho dịch vụ đảm bảo các thông tin bền vững, chính thức có hiệu lực cho các kỳ báo cáo bắt đầu từ sau ngày 15/12/2026.

ISSA 5000 không chỉ là một bản cập nhật; nó là một cuộc cách mạng trong việc thiết lập sự tin cậy và minh bạch cho các báo cáo bền vững, đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của thị trường toàn cầu.

Chuẩn mực mới này thay thế cho hai khung cũ là:

• ISAE 3000: Một khung chuẩn chung cho các dịch vụ đảm bảo khác ngoài kiểm toán và soát xét báo cáo tài chính, nhưng không có hướng dẫn chi tiết cho lĩnh vực ESG.
• ISAE 3410: Chỉ tập trung vào việc đảm bảo cho báo cáo khí nhà kính, có phạm vi rất hẹp.

Như vậy, ISSA 5000 ra đời như một lời giải cho bài toán toàn diện về đảm bảo thông tin bền vững.

Hiện Trạng Tại Việt Nam: VSAE 3000 Và Những Khoảng Trống

Trong khi thế giới đã bước sang một trang mới với ISSA 5000, khung pháp lý tại Việt Nam về dịch vụ đảm bảo vẫn chủ yếu dựa trên VSAE 3000. Chuẩn mực này được Bộ Tài chính công bố tại Thông tư số 66/2015/TT-BTC, là bản Việt hóa của ISAE 3000.

Mặc dù VSAE 3000 cung cấp một khuôn khổ pháp lý cơ bản cho các dịch vụ đảm bảo, nó tồn tại một số điểm chưa theo kịp xu thế:

• Thiết tính chuyên biệt cho ESG: VSAE 3000 không được thiết kế để giải quyết những thách thức đặc thù của việc đảm bảo các thông tin phi tài chính, phức tạp như dữ liệu môi trường hay xã hội.
• Thiếu hướng dẫn cụ thể: Các vấn đề then chốt như sử dụng chuyên gia bên ngoài hay quy trình xử lý các vi phạm pháp luật (NOCLAR) chưa được đề cập một cách chi tiết.
• Yêu cầu công bố còn sơ khai: Thông tư số 96/2020/TT-BTC yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết công bố một số chỉ tiêu ESG trong báo cáo thường niên, nhưng lại không có quy định bắt buộc về nghĩa vụ phải có dịch vụ đảm bảo độc lập đi kèm.

Hệ thống giám sát công bố thông tin tại Việt Nam theo mô hình 2 cấp (Sở Giao dịch Chứng khoán và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) hiện chủ yếu mới dừng lại ở việc giám sát hình thức – xem doanh nghiệp có công bố đủ hay không, hơn là đánh giá chất lượng và độ tin cậy thực sự của những thông tin đó.

So Sánh Chi Tiết: ISSA 5000 Đối Chọi VSAE 3000

Sự khác biệt giữa chuẩn mực quốc tế mới và khung pháp lý hiện hành của Việt Nam là rất đáng kể. Dưới đây là những điểm so sánh nổi bật:

Phạm Vi Áp Dụng

• ISSA 5000: Được thiết kế toàn diện, bao trùm mọi khía cạnh của một hợp đồng đảm bảo phát triển bền vững.
• VSAE 3000: Chỉ là một khung chuẩn chung cho các dịch vụ đảm bảo khác ngoài kiểm toán báo cáo tài chính, không có tính chuyên biệt.

Đạo Đức Nghề Nghiệp và Tính Độc Lập

• ISSA 5000: Yêu cầu tuân thủ đầy đủ và nghiêm ngặt Bộ Quy tắc Đạo đức Nghề nghiệp của IESBA và Hệ thống Quản lý Chất lượng theo ISQM 1.
• VSAE 3000: Chỉ viện dẫn các nguyên tắc đạo đức một cách chung chung, thiếu các hướng dẫn ràng buộc cụ thể cho lĩnh vực ESG.

Đánh Giá Rủi Ro và Sử Dụng Chuyên Gia

• ISSA 5000: Đưa ra hướng dẫn rất cụ thể về việc đánh giá rủi ro, tính trọng yếu và đặc biệt là quy trình chi tiết khi sử dụng chuyên gia bên ngoài (đánh giá năng lực, tính khách quan, tài liệu hóa).
• VSAE 3000: Các quy định về những vấn đề này còn khá sơ lược và mang tính nguyên tắc, chưa đủ mạnh để đảm bảo chất lượng trong một lĩnh vực phức tạp như ESG.

Xử Lý Vi Phạm (NOCLAR)

• ISSA 5000: Quy định một quy trình rõ ràng, minh bạch để xử lý các trường hợp không tuân thủ pháp luật và quy định (NOCLAR), bao gồm cả việc báo cáo lên ban quản trị và cơ quan có thẩm quyền.
• VSAE 3000: Hầu như không có hướng dẫn cụ thể nào cho các tình huống vi phạm liên quan đến thông tin bền vững.

Sự khác biệt then chốt nằm ở chỗ ISSA 5000 được xây dựng để chủ động ngăn ngừa rủi ro và nâng cao chất lượng thông tin, trong khi VSAE 3000 mới chỉ dừng lại ở việc đưa ra một khung sườn phản ứng chung chung.

Cơ Hội và Thách Thức Cho Doanh Nghiệp Việt Nam

Việc áp dụng ISSA 5000 tuy là một thách thức không nhỏ về mặt kỹ thuật và chi phí, nhưng ẩn chứa trong đó là vô vàn cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những doanh nghiệp đang hướng tới thị trường toàn cầu.

Thách Thức

• Chi phí đầu tư ban đầu: Doanh nghiệp cần đầu tư nguồn lực để thiết lập hệ thống báo cáo đáp ứng các tiêu chí khắt khe, cũng như chi phí cho dịch vụ đảm bảo chuyên nghiệp.
• Khoảng cách năng lực: Các công ty kiểm toán, dịch vụ đảm bảo trong nước cần nâng cao năng lực, đào tạo nhân sự và chuẩn hóa quy trình để đáp ứng yêu cầu của ISSA 5000.
• Khoảng trống pháp lý: Như đã phân tích, khung pháp lý hiện hành của Việt Nam chưa sẵn sàng, đòi hỏi sự điều chỉnh kịp thời từ các cơ quan quản lý.

Cơ Hội

• Nâng cao uy tín và thương hiệu: Một báo cáo bền vững được đảm bảo theo chuẩn mực quốc tế là một tín hiệu mạnh mẽ khẳng định cam kết về minh bạch và trách nhiệm của doanh nghiệp.
• Thu hút vốn đầu tư: Các nhà đầu tư quốc tế ngày càng ưu tiên các doanh nghiệp có điểm số ESG cao và được kiểm chứng độc lập. Đây là chìa khóa để tiếp cận các nguồn vốn xanh và bền vững.
• Cải thiện hiệu quả quản trị và quản lý rủi ro: Quá trình chuẩn bị cho đảm bảo sẽ giúp doanh nghiệp nhìn nhận rõ hơn các rủi ro về môi trường và xã hội, từ đó có biện pháp quản lý hiệu quả.
• Lợi thế cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu: Nhiều tập đoàn đa quốc gia yêu cầu các nhà cung cấp phải công bố và đảm bảo thông tin bền vững. Việc đáp ứng được ISSA 5000 sẽ mở ra cánh cửa tham gia vào những chuỗi giá trị cao này.

Lộ Trình và Khuyến Nghị Cho Việt Nam

Để bắt kịp xu thế toàn cầu và tận dụng các cơ hội, Việt Nam cần một lộ trình hành động bài bản và khẩn trương. Dưới đây là một số khuyến nghị chính sách trọng tâm:

• Xây dựng lộ trình nội địa hóa ISSA 5000: Bộ Tài chính và Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) cần phối hợp để sớm soạn thảo và ban hành chuẩn mực Việt Nam tương ứng, với lộ trình hiệu lực phù hợp, nhằm cho doanh nghiệp và nhà cung cấp dịch vụ có thời gian chuẩn bị.
• Ban hành hướng dẫn về tiêu chí báo cáo: Cần công nhận các khung báo cáo quốc tế như IFRS S1 và IFRS S2 như những tiêu chí được chấp thuận, tạo cơ sở thống nhất cho việc lập và đảm bảo báo cáo.
• Cập nhật quy định về đạo đức và độc lập: Hoàn thiện các quy định để đảm bảo tính độc lập tuyệt đối của nhà cung cấp dịch vụ đảm bảo, tránh xung đột lợi ích, đặc biệt khi họ vừa cung cấp dịch vụ tư vấn lập báo cáo.
• Đào tạo và nâng cao năng lực: Tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu cho kiểm toán viên, kế toán viên và các chuyên gia về các yêu cầu của ISSA 5000 và kỹ năng đánh giá thông tin ESG.
• Nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp: Các hiệp hội ngành nghề và cơ quan quản lý cần tích cực tuyên truyền, phổ biến về tầm quan trọng và lợi ích của dịch vụ đảm bảo bền vững theo chuẩn mực mới.

Lời Kết: Hành Trình Hướng Tới Sự Minh Bạch Và Bền Vững

Sự xuất hiện của ISSA 5000 không đơn thuần là một thay đổi về kỹ thuật nghiệp vụ, mà là một làn sóng tất yếu thúc đẩy sự minh bạch và trách nhiệm giải trình trong kỷ nguyên phát triển bền vững. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những doanh nghiệp vừa và nhỏ đang nỗ lực hội nhập, việc chủ động tìm hiểu và chuẩn bị cho những thay đổi này không còn là một lựa chọn, mà là một yêu cầu sống còn để tồn tại và phát triển trong một sân chơi toàn cầu đầy cạnh tranh.

Hành trình này chắc chắn sẽ có những khó khăn ban đầu, nhưng phần thưởng là rất lớn: một thương hiệu uy tín hơn, khả năng tiếp cận vốn tốt hơn, và quan trọng nhất là góp phần kiến tạo một nền kinh tế Việt Nam bền vững và có trách