ISSA 5000: Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam

Trong một thế giới mà minh bạch thông tin không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu sống còn, các doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lớn. Các nhà đầu tư toàn cầu, đối tác quốc tế và ngay cả người tiêu dùng trong nước ngày càng quan tâm sâu sắc đến những giá trị bền vững mà một doanh nghiệp mang lại, bên cạnh những con số tài chính ấn tượng. Họ không chỉ hỏi “Bạn kiếm được bao nhiêu?” mà còn hỏi “Bạn kiếm được như thế nào?”. Câu trả lời nằm ở độ tin cậy của các báo cáo phát triển bền vững (ESG) – và chuẩn mực toàn cầu mới ISSA 5000 chính là chìa khóa then chốt để mở ra cánh cửa niềm tin đó.

Bối Cảnh Toàn Cầu và Sự Ra Đời Của ISSA 5000

Làn sóng đầu tư có trách nhiệm và phát triển bền vững đang định hình lại nền kinh tế toàn cầu. Các thông tin về Môi trường (Environmental), Xã hội (Social) và Quản trị (Governance) – hay ESG – giờ đây đã trở thành thước đo không thể thiếu để đánh giá sức khỏe và tiềm năng dài hạn của một doanh nghiệp.

Tuy nhiên, trong nhiều năm, độ tin cậy của các báo cáo này thường bị đặt dấu hỏi do tính chất tự nguyện và thiếu đi sự xác nhận độc lập từ một bên thứ ba. Để lấp đầy khoảng trống này, Hội đồng Chuẩn mực Kiểm toán và Đảm bảo Quốc tế (IAASB) đã chính thức ban hành Chuẩn mực Đảm bảo Phát triển Bền vững ISSA 5000 vào năm 2024, dự kiến có hiệu lực cho các kỳ báo cáo bắt đầu từ sau ngày 15/12/2026.

ISSA 5000 không đơn thuần là một bản cập nhật; nó là một cuộc cách mạng. Đây là chuẩn mực đầu tiên được thiết kế chuyên biệt, toàn diện và chi tiết cho dịch vụ đảm bảo các báo cáo bền vững, thay thế cho các khung cũ như ISAE 3000 (quá chung chung) và ISAE 3410 (chỉ tập trung vào khí nhà kính).

Hiện Trạng Tại Việt Nam: VSAE 3000 và Những Khoảng Trống

Trong khi thế giới đã bước sang một trang mới với ISSA 5000, khung pháp lý tại Việt Nam về lĩnh vực này vẫn còn khá sơ khai. Chúng ta hiện đang vận hành dựa trên VSAE 3000 – được Bộ Tài chính công bố tại Thông tư 66/2015/TT-BTC, vốn là bản Việt hóa của ISAE 3000.

VSAE 3000 mới chỉ là một khung nguyên tắc chung cho các dịch vụ đảm bảo ngoài kiểm toán báo cáo tài chính, chứ chưa hề được thiết kế để đáp ứng những đặc thù phức tạp của báo cáo bền vững. Điều này tạo ra một số thách thức không nhỏ:

• Thiếu hướng dẫn chuyên sâu: VSAE 3000 không có các hướng dẫn cụ thể về việc đánh giá tính phù hợp của các tiêu chí ESG, sử dụng chuyên gia trong lĩnh vực môi trường – xã hội, hay xử lý các tình huống không tuân thủ pháp luật (NOCLAR).
• Giám sát hình thức: Cơ chế giám sát công bố thông tin hiện nay mới chỉ dừng lại ở việc kiểm tra xem doanh nghiệp có công bố đủ thông tin theo quy định hay không (giám sát hình thức), chứ chưa đi sâu vào đánh giá chất lượng và độ tin cậy của những thông tin đó.
• Nguy cơ tụt hậu: Với lộ trình áp dụng IFRS (Báo cáo bền vững) S1 và S2, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những doanh nghiệp niêm yết có giao dịch với đối tác nước ngoài, sẽ sớm phải đối mặt với yêu cầu về báo cáo bền vững được đảm bảo theo chuẩn mực quốc tế.

So Sánh Chi Tiết ISSA 5000 và VSAE 3000: Điều Doanh Nghiệp Cần Biết

Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai chuẩn mực này là bước đầu tiên để doanh nghiệp chuẩn bị cho tương lai.

1. Phạm Vi Áp Dụng

• ISSA 5000: Được thiết kế chuyên biệt cho đảm bảo báo cáo bền vững, bao quát toàn bộ các khía cạnh ESG.
• VSAE 3000: Là một khung chung cho mọi dịch vụ đảm bảo, không có hướng dẫn riêng cho ESG.

2. Đánh Giá Tính Phù Hợp Của Tiêu Chí

• ISSA 5000: Yêu cầu kiểm toán viên phải đánh giá tính phù hợp của các tiêu chí mà doanh nghiệp sử dụng để lập báo cáo (ví dụ: có tuân thủ IFRS S1/S2 hay không) trước khi chấp nhận hợp đồng.
• VSAE 3000: Không có yêu cầu cụ thể này.

3. Sử Dụng Chuyên Gia

• ISSA 5000: Quy định rất rõ về việc đánh giá năng lực, tính khách quan và cách thức tài liệu hóa khi phải sử dụng đến chuyên gia về các lĩnh vực chuyên ngành như đo lường carbon, đa dạng sinh học…
• VSAE 3000: Chỉ đề cập chung chung, thiếu hướng dẫn chi tiết, dễ dẫn đến sự không thống nhất trong thực tiễn.

4. Xử Lý Tình Huống Không Tuân Thủ (NOCLAR)

• ISSA 5000: Đưa ra quy trình rõ ràng để xử lý khi phát hiện gian lận hoặc vi phạm pháp luật liên quan đến thông tin bền vững, bao gồm cả việc báo cáo lên ban quản trị và cơ quan có thẩm quyền.
• VSAE 3000: Chưa có quy định đặc thù nào cho các vi phạm liên quan đến ESG.

5. Mẫu Báo Cáo Chuẩn Hóa

• ISSA 5000: Cung cấp mẫu báo cáo chuẩn, minh bạch, phân biệt rõ giữa đảm bảo hợp lý (highest level) và đảm bảo hạn chế (moderate level), giúp người đọc dễ dàng nhận biết mức độ tin cậy.
• VSAE 3000: Không có mẫu báo cáo chuẩn, dẫn đến sự khác biệt giữa các báo cáo của các đơn vị cung cấp dịch vụ khác nhau.

Sự chênh lệch giữa ISSA 5000 và VSAE 3000 không đơn giản là về mặt kỹ thuật. Nó phản ánh một khoảng cách về tư duy và chuẩn mực trong việc kiến tạo niềm tin đối với các thông tin phi tài chính. Doanh nghiệp nào chủ động thu hẹp khoảng cách này trước sẽ tạo dựng được lợi thế cạnh tranh rất lớn.

Cơ Hội và Thách Thức Cho Doanh Nghiệp Việt Nam

Cơ Hội Lớn Để Nâng Tầm Thương Hiệu

• Thu hút vốn đầu tư: Một báo cáo bền vững được đảm bảo theo chuẩn ISSA 5000 là tín hiệu mạnh mẽ cho các nhà đầu tư quốc tế về sự minh bạch, trách nhiệm và tiềm năng tăng trưởng bền vững, từ đó giúp giảm chi phí vốn.
• Gia nhập chuỗi giá trị toàn cầu: Ngày càng nhiều tập đoàn đa quốc gia yêu cầu các nhà cung cấp trong chuỗi phải công bố thông tin ESG có kiểm chứng. Đây là tấm vé thông hành để không bị bỏ lại phía sau.
• Củng cố niềm tin khách hàng: Người tiêu dùng hiện đại sẵn sàng lựa chọn và trung thành với những thương hiệu có đóng góp tích cực cho xã hội và môi trường.

Thách Thức Không Hề Nhỏ

• Chi phí ban đầu: Việc chuẩn bị hệ thống, thu thập dữ liệu và thuê các chuyên gia tư vấn, kiểm toán có thể tốn kém.
• Thiếu hụt nguồn lực: Thiếu kinh nghiệm và nhân sự am hiểu sâu về cả lĩnh vực kế toán – kiểm toán và các vấn đề chuyên môn về môi trường, xã hội.
• Khung pháp lý chưa đồng bộ: Các quy định trong nước còn chậm được cập nhật để hỗ trợ việc áp dụng ISSA 5000 một cách suôn sẻ.

Lộ Trình Hành Động Cho Doanh Nghiệp: Chuẩn Bị Từ Hôm Nay

Thay vì chờ đợi các quy định trở thành bắt buộc, doanh nghiệp nên chủ động xây dựng lộ trình tiếp cận để biến thách thức thành cơ hội.

• Bước 1: Đánh giá hiện trạng: Rà soát lại toàn bộ các thông tin ESG mà doanh nghiệp đang công bố. Chúng có được đo lường một cách nhất quán và đáng tin cậy? Có đáp ứng được các tiêu chí quốc tế như IFRS S1/S2?
• Bước 2: Nâng cao nhận thức: Đào tạo, nâng cao nhận thức cho Ban lãnh đạo và các phòng ban liên quan (kế toán, nhân sự, môi trường, sản xuất…) về tầm quan trọng của báo cáo bền vững và các yêu cầu của ISSA 5000.
• Bước 3: Thiết lập quy trình nội bộ: Xây dựng các quy trình thu thập, xử lý và kiểm soát dữ liệu ESG một cách chặt chẽ, minh bạch ngay từ đầu, thay vì chắp vá khi gần đến kỳ báo cáo.
• Bước 4: Lựa chọn đối tác phù hợp: Tìm kiếm và hợp tác với các đơn vị tư vấn, kiểm toán có đủ năng lực và kinh nghiệm tiên phong trong lĩnh vực đảm bảo bền vững. Hãy bắt đầu với các hợp đồng đảm bảo hạn chế (Limited Assurance) trước khi tiến tới đảm bảo hợp lý (Reasonable Assurance).
• Bước 5: Giao tiếp hiệu quả: Sử dụng báo cáo đã được đảm bảo như một công cụ giao tiếp chiến lược với các nhà đầu tư, khách hàng và cộng đồng, khẳng định cam kết phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Hành trình chuyển đổi sang mô hình bền vững và minh bạch chưa bao giờ là dễ dàng, nhưng đó là con đường tất yếu để các doanh nghiệp Việt Nam vươn mình ra biển lớn. ISSA 5000 không chỉ là một bộ quy tắc kỹ thuật; nó là một cơ hội để chúng ta kể câu chuyện của mình một cách đáng tin cậy nhất, xây dựng một thương hiệu vững chắc không chỉ dựa trên lợi nhuận mà còn trên những giá trị nhân văn và trách nhiệm với cộng đồng. Sự chủ động ngay từ bây giờ sẽ giúp doanh nghiệp của bạn không bị bỡ ngỡ khi làn sóng này chính thức ập đến, mà thay vào đó, có thể tự tin dẫn đầu và nắm bắt những cơ hội vàng từ các nhà đầu tư và đối tác toàn cầu.

Để luôn cập nhật những thông tin mới nhất về các chuẩn mực kế toán, kiểm toán quốc tế và các hướng dẫn thực tiễn dành cho doanh nghiệp Việt Nam, bạn có thể theo dõi các phân tích chuyên sâu từ đội ngũ chuyên gia của ConsultX tại website Công ty tư vấn ConsultX và Facebook ConsultX.

Tài Liệu Tham Khảo

• IAASB (2024). ISSA 5000: General Requirements for Sustainability Assurance Engagements.
• Bộ Tài chính (2015). Thông tư 66/2015/TT-BTC về Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam.
• Bộ Tài chính (